Zmiany klimatu, zanieczyszczenie, przekształcenia środowiska i inne czynniki wpływają na to, że niektóre gatunki grzybów mogą bezpowrotnie zniknąć – przestrzega prowadząca badania zmierzające do ich ochrony prof. Izabela Kałucka z Uniwersytetu Łódzkiego.

Jak zwracają uwagę naukowcy z Katedry Algologii i Mykologii Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego, grzyby mają znacznie większy wpływ na nasze życie, niż może nam się wydawać. Nie są jedynie składnikiem wielu potraw, ale mogą być na przykład źródłem substancji leczących raka czy stwardnienie rozsiane. Bez nich nie wyrośnie las, ale też nie rozłożą się opadłe liście i martwe drewno. Co więcej, wielu z nich nie da się hodować poza naturalnym środowiskiem.

Trudno dokładnie oszacować, ile istnieje gatunków grzybów. Naukowcy opisali ich ponad 150 tysięcy, ale według ekspertów z całego świata ich liczba może przekraczać kilka milionów, bo wciąż odkrywane są nowe gatunki. Najwięcej nowych obserwacji dotyczy grzybów mikroskopijnych; znacznie rzadsze są nowe gatunki tak zwanych grzybów wielkoowocnikowych, czyli tworzących owocniki widoczne gołym okiem. Profesor Kałucka odkryła dotąd trzy takie gatunki i pracuje nad kolejnymi odkryciami.

– Podczas badań w Parku Narodowym Gór Stołowych oraz terenów porekultywacyjnych w okolicy Bełchatowa udało mi się odkryć całkiem nowe gatunki grzybów kapeluszowych z rodzaju zasłonaków. Nie było to łatwe, bo zasłonaki stanowią najliczniejszy w gatunki rodzaj grzybów wielkoowocnikowych na świecie. Często dopiero badania molekularne wykazują, że mamy do czynienia z całkiem nowym gatunkiem – wyjaśnia.

ŻYCIE W SYMBIOZIE

Biolog wskazuje, że popularne i rozpoznawalne przez wszystkich borowiki, kurki czy maślaki, które wykorzystujemy w kuchni, stanowią skromną część ogromnie różnorodnego królestwa grzybów. Powszechne zastosowanie ich w kuchni jest tylko jedną, i to wcale nie najważniejszą, funkcją.

– Bez grzybów nie byłoby lasów; pomagają drzewom pobierać z gleby wodę z solami mineralnymi. Symbioza drzew z grzybami jest zjawiskiem obligatoryjnym: jeżeli siewka drzewa nie znajdzie swojego partnera mykoryzowego, po prostu nie wyrośnie. Między innymi dlatego podczas sadzenia lasów na terenach rekultywowanych, silnie przekształconych lub bardzo zanieczyszczonych zaszczepia się sadzonki drzew odpowiednimi grzybami. Wtedy ryzyko, że proces sadzenia lasu może zakończyć się fiaskiem, jest znacznie mniejsze – tłumaczy profesor Kałucka.

Grzyby żyją w symbiozie również z niektórymi gatunkami zwierząt, jak mrówki, termity czy chrząszcze. Przede wszystkim są jednak odpowiedzialne za rozkład martwej materii organicznej: drewna zalegającego w postaci gałęzi, kłód, pniaków, ścioły złożonej z odpadłych liści, igieł, fragmentów kory, zamarłych pędów roślin zielnych czy odchodów i szczątków zwierząt. Dzięki procesowi rozkładu i mineralizacji związków organicznych umożliwiają ich ponowne wykorzystanie przez rośliny i uczestniczą w utrzymaniu żyzności gleby, a dzięki umiejętności rozkładania nawet bardzo trwałych i toksycznych substancji potrafią oczyszczać środowisko z trudno degradowalnych zanieczyszczeń.

OPŁAKANE SKUTKI DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA

Prof. Kałucka podkreśla jednak, że zmiany klimatu, zanieczyszczenie, przekształcenia środowiska i inne czynniki, najczęściej wynikające z działalności człowieka, wpływają na to, że niektóre gatunki grzybów mogą bezpowrotnie zniknąć, a to może mieć bardzo złe skutki – nie tylko dla ekosystemu.

– Wśród grzybów rzadkich są gatunki o silnych właściwościach farmakologicznych. Do takich grzybów należy na przykład pniarek lekarski, który od wieków był wykorzystywany w medycynie ludowej. Dziś okazuje się, że ma udokumentowane właściwości przeciwnowotworowe, a występuje w Polsce już tylko na sześciu stanowiskach i jest gatunkiem podlegającym ochronie ścisłej. Wyginięcie grozi mu nie tylko w Polsce: jest gatunkiem zagrożonym w skali globalnej – wskazuje.

LEK NA STWARDNIENIE ROZSIANE

Biolog dodaje, że od niedawna dostępny jest również lek na stwardnienie rozsiane oparty na substancjach pochodzących z grzybów. Wartość jego sprzedaży na świecie osiąga obecnie dwa i pół miliarda dolarów rocznie.

– Jest wiele gatunków, o których nie wiemy jeszcze, jakie substancje zawierają i jak mogłyby się przysłużyć człowiekowi, ale tych kilka przykładów wystarczy, aby wysnuć wniosek, że nie możemy pozwolić sobie na to, aby bezpowrotnie tracić gatunki grzybów, w tym te, których jeszcze nie znamy – zaznacza.

DZIAŁANIA OCHRONNE

Aby chronić zagrożone gatunki, niezbędna jest umiejętność ich identyfikacji, a także wiedza o wymaganiach ekologicznych i siedliskowych grzybów oraz ich występowaniu i rozmieszczeniu.

– Konieczne są badania naukowe, podczas których poznajemy relacje między różnymi organizmami oraz między organizmami a ich środowiskiem. Dzięki temu dowiadujemy się, jak chronić siedliska. Widzimy na przykład, jak zmiany klimatu, zanieczyszczenie, opadanie poziomu wód gruntowych czy elementy gospodarki leśnej i przestrzennej wpływają negatywnie na populacje grzybów. Pytanie, czy możemy podjąć działania ochronne i zadbać o trwałość siedlisk niezbędnych do życia dla różnych grup i gatunków grzybów? – zastanawia się biolog z łódzkiej uczelni.

NOWA CZERWONA LISTA

Obecnie mykolodzy, zwłaszcza ci skupieni w Sekcji Różnorodność i Ochrona Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego, której przewodniczy prof. Kałucka, gromadzą dane i przygotowują się do oszacowania zagrożenia grzybów w Polsce według aktualnych kryteriów.

– Wysiłkiem 20 autorów oraz wielkiej rzeszy mykologów zawodowych i amatorów udało się opublikować w zeszłym roku długo oczekiwaną monografię „Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne”, która podsumowuje obecną wiedzę o 117 gatunkach grzybów podlegających ochronie prawnej w naszym kraju – wyjaśnia współredaktor publikacji.

Kolejnym krokiem w celu ochrony ma być opublikowanie aktualizacji tak zwanej czerwonej listy grzybów, która będzie prawdopodobnie obejmować ponad 1000 gatunków tych istot zagrożonych ryzykiem wyginięcia na terenie Polski.

PAP/aKa