Wspomnienia 50 bohaterów strajków z sierpnia 1980 i członków „Solidarności” – powstaje projekt, który jest owocem wspólnej pracy Radia Gdańsk i Instytutu Pamięci Narodowej. Przełoży się to na około sto godzin profesjonalnych nagrań, które będą tworzyć dzieło pt. „Wielka Solidarność”. Notacje audio i wideo, upamiętniające 40. rocznicę strajków, będą realizowane przez naszych dziennikarzy w czerwcu i lipcu. Za nami pierwszy tydzień nagrań.
Na ich podstawie powstaną okolicznościowe audycje historyczne, które mają przybliżyć wydarzenia z tego okresu. Wyemitowane zostaną w lipcu oraz sierpniu na naszej antenie, a część materiałów ukaże się także na płycie DVD pt. „#Pamięć. Sierpień 1980”. W tym tygodniu zostały nagrane już pierwsze wspomnienia, które trafią do cyklu.
– Radio Gdańsk ma warunki, aby w pełni profesjonalnie i bezpiecznie, mimo pandemii, zrealizować takie nagrania, które później będą służyły naszym słuchaczom, ale także naszym partnerom z IPN dla celów edukacyjnych, naukowych i popularyzatorskich. Notacje to element tzw. historii mówionej, która zdobywa coraz więcej zwolenników. Zwłaszcza do młodego pokolenia lepiej przemawiają konkretne przykłady wspomnień bohaterów z pokolenia ich ojców lub dziadków niż suche liczy i daty. Natomiast sam fakt podjęcia tematu jest bezdyskusyjny – podkreśla prezes Radia Gdańsk Adam Chmielecki. – Pokojowe protesty w sierpniu 1980 roku, szybka samoorganizacja polskiego społeczeństwa w wielki związek zawodowy i ruch społeczny w warunkach państwa funkcjonującego w bloku sowieckim, gdy w Polsce stacjonowały tysiące rosyjskich żołnierzy, później działalność „Solidarności”. Wszystko to stanowi jeden z największych sukcesów Polski w XX wieku, a jednocześnie przykład działania, które do dziś może inspirować – dodaje.
„O DZISIAJ I O JUTRO”
– „Nie mam teraz czasu dla ciebie, nie widziała cię długo matka. Jeszcze trochę poczekaj, dorośnij, powiemy ci o tych wypadkach”, śpiewał Maciej Pietrzyk w słynnej „Piosence dla córki”. W poruszający sposób oddał nastrój dni pełnych nadziei, Wielkiego Strajku 1980 roku. Zrodzona wtedy „Solidarność” przyniosła po latach niepodległą Polskę – stwierdza prezes IPN dr Jarosław Szarek.
– Córki słuchające tej pieśni przed 40 laty mają już dorosłe dzieci, a niekiedy wnuki. Dzisiaj to im trzeba opowiadać o tych, którzy wtedy „solidarnie walczyli o dzisiaj i o jutro, także dla ciebie”. Najlepiej uczynią to uczestnicy tego niezwykłego czasu narodzin wolnej Polski latem 1980 roku. Dlatego Radio Gdańsk wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej przygotowało ten projekt – przekonuje.
PIERWSZY TYDZIEŃ WYJĄTKOWYCH SPOTKAŃ
Sesje nagraniowe w ramach projektu notacji „Wielka Solidarność” rozpoczęliśmy 15 czerwca. Tego dnia gościliśmy w studiu Stanisława Fudakowskiego, który w 1981 roku został przewodniczącym komitetu strajkowego w Stoczni Gdańskiej, a także Andrzeja Kołodzieja, sygnatariusza Porozumień Sierpniowych i wiceprzewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. Kolejnego dnia gościliśmy Krystynę Olszewską, Edwarda Fortunę oraz Kazimierza Iwaszkę. W środę w nagraniach do notacji z okazji 40. rocznicy sierpniowych strajków udział brali Magda Kowalska-Czachor, Marek Czachor oraz Teresa Gosk.
W czwartek w studiu Radia Gdańsk pojawił się Karol Krementowski, który w 1968 roku brał udział w demonstracjach ulicznych i wiecach studenckich na PG, a od września 1980 roku działał w „Solidarności” i został przewodniczącym Komitetu Założycielskiego w Unimorze. Z kolei Tomasz Moszczak, kolejny z gości Radia Gdańsk, w sierpniu 1980 uczestniczył w strajku w stoczni, a w 1981 roku był wiceprzewodniczącym komitetu strajkowego. Ostatnimi uczestnikami pierwszego tygodnia nagrań do projektu „Wielka Solidarność” byli Edward Müller, Roman Zwiercan oraz Cezary Godziuk.
Roman Zwiercan
Sylwetka Romana Zwiercana jest ciekawą wizytówką tamtych czasów. Zaangażował się w działalność „Solidarności Walczącej” w 1984 roku. W 1985, w odpowiedzi na apel podziemnej „S”, zorganizował strajk na wydziale szkoleniowym Stoczni im. Komuny Paryskiej, za co został zwolniony dyscyplinarnie. W formie protestu podjął głodówkę na kominie stoczniowej elektrociepłowni. W efekcie został przywrócony do pracy tylko po to, aby zostać zatrzymanym na 48 godzin, a następnie przekazanym wbrew swojej woli do szpitala psychiatrycznego.
Roman Zwiercan był organizatorem druku i kolportażu m.in. pism „Solidarność Walcząca Oddział Trójmiasto”, „Poza Układem”, „Gryps”, „Czas”, „SW Stoczni Gdańskiej”. Organizator i szef grupy malującej hasła, wzywające do bojkotu wyborów do Sejmu PRL, przeszedł wiele w swojej walce o wolność.
Kazimierz Iwaszko
Kazimierz Iwaszko był zastępcą komisarza ds. organizacyjnych festiwalu Konfrontacje Młodego Teatru w latach 1976 i 1978 i miał wielki wpływ na jego powstanie. Kierował także Akademickim Centrum Kultury „Chatka Żaka” w Lublinie w latach 1979–1981. Pierwsze Konfrontacje odbyły się w 1976 roku. W przygotowanie festiwalu zaangażowane było całe lubelskie środowisko teatru niezależnego. Młodzi ludzie, zbuntowani przeciwko władzy, otrzymali tym samym platformę do wyrażenia swoich nastrojów. Ostatnie Konfrontacje miały miejsce w 1981 roku. Sytuacja polityczna sprawiła, że kolejna edycja festiwalu była niemożliwa do realizowania.
Na dowód, że oddziaływanie Akademickiego Centrum Kultury „Chatka Żaka” wykraczało daleko poza studenckie środowisko, można przytoczyć wypowiedź Czesława Niezgody, późniejszego przewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego „Solidarność”. – Kazimierz Iwaszko jest bezcennym źródłem informacji o tamtym okresie w Lublinie. Jego „Chatka Żaka” była miejscem i studenckich oficjałek, i studenckiej kultury niezależnej. Tu krążyły ulotki, biuletyny KOR, odbywały się dyskusje. „Chatka” była, obok KUL i niektórych kościołów (pracowali w nich o. Ludwik Wiśniewski, ks. Mieczysław Brzozowski i ks. Wacław Oszajca), miejscem, w którym czuło się wolność – mówił Niezgoda.
Kazimierz Iwaszko w tym mieście przeżył jeszcze Lubelski Lipiec – jego brat Janusz Iwaszko był organizatorem Strajku Lokomotywowni Pozaklasowej Lubelskiego Węzła Kolejowego, który trwał od 16 do 19 lipca i był najlepiej zorganizowanym strajkiem w Lublinie w lipcu 1980 roku. Po wprowadzeniu stanu wojennego został wyrzucony z UMCS (pracodawca zatrudniający w Akademickim Centrum Kultury „Chatka Żaka”) i przez dwa lata był bezrobotny. Pod koniec 1982 roku przeniósł się na stałe do Gdyni.
Cezary Godziuk
Cezary Godziuk już w 1981, jeszcze jako uczeń IV LO w Gdyni, wydawał niezależne pismo „Rota”. W tym samym roku został współzałożycielem Niezależnego Wydawnictwa Młodzieżowego Wprost, działaczem Federacji Młodzieży Szkolnej i Niezależnego Samorządu Uczniowskiego. Od października był członkiem NZS, członkiem redakcji niezależnego pisma NZS UG „Reduta” i autorem serwisów informacyjnych.
W grudniu 1981 roku brał udział w strajku na UG. Drukował materiały KS, a przed zakończeniem strajku, wraz z Magdą Kowalską i Adamem Tasznerem, wywiózł i ukrył powielacz NZS. Następnie, m.in. wraz z Krzysztofem Jankowskim, Sławomirem Sadowskim, Jarosławem Skowronkiem i Markiem Czachorem, drukował ulotki i odezwy „Solidarności” i NZS. W grudniu 1981 aresztowany wraz kolegami z UG i działaczami „Solidarności” z Trójmiasta, a w lutym 1982 skazany wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni w trybie doraźnym na 6 lat więzienia i 4 lata pozbawienia praw publicznych.
Krystyna Olszewska
W 1980 roku studentka socjologii, pracę magisterską pisała w Szwecji, pozostając w kontakcie z osobami organizującymi niezależny obieg wydawniczy w PRL. Zatrudniona w Akademii Medycznej w Gdańsku, współpracowała z grupą negocjacyjną przedstawicieli NSZZ „Solidarność” Pracowników Służby Zdrowia pod przewodnictwem Aliny Pieńkowskiej a Komisją Rządową.
Była studentką polonistyki Uniwersytetu Gdańskiego, zaangażowała się w działalność struktur Niezależnego Zrzeszenia Studentów na swojej uczelni. Po wprowadzeniu stanu wojennego wzięła udział w akcji protestacyjnej na UG, przygotowywaniu i kolportażu ulotek. Była tymczasowo aresztowana w okresie od 20 grudnia 1981 r. do 17 marca 1982 r., kiedy to sprawa została umorzona. Od lutego 1984 r. była zaangażowana w działalność „Solidarności Walczącej” w Trójmieście jako kolporterka, a także osoba zbierająca podpisy pod petycjami, kierowanymi do władz w sprawach osób represjonowanych z powodów politycznych.
Marek Czachor
Marek Czachor to urodzony w Słupsku profesor nauk fizycznych, specjalizujący się fizyką teoretyczną. Jednak to nie o jego osiągnięciach naukowych rozmawialiśmy.
Czachor, jako współzałożyciel Niezależnego Zrzeszenia Studentów Polskich na Uniwersytecie Gdańskim i współpracownik Niezależnego Zrzeszenia Studentów, poświęcił własną wolność w walce o demokrację. Był działaczem opozycji demokratycznej w PRL oraz członkiem „Solidarności Walczącej”. Za swoją działalność opozycyjną był represjonowany, wielokrotnie aresztowany, a w 1982 roku więziony w Zakładzie Karnym Koronowo i Zakładzie Karnym Potulice.
Edward Fortuna
Przewodniczący MKK NSZZ „Solidarność” Port Gdański. – Wstąpiłem do „Solidarności” w 1980 r., miałem wtedy 19 lat. Pracowałem w Hucie Katowice. Dlaczego wstąpiłem? Nie zastanawiałem się nad tym, to było takie naturalne. Powstała organizacja, która spełniała wszystkie moje oczekiwania i była niezależna od rządu. Nadal czuję, że to była ważna decyzja w moim życiu – mówi o sobie Fortuna.
Teresa Gosk – w 1980 roku zatrudniona jako montażystka w TVP Oddział Gdańsk, we wrześniu współpracowała z grupą, zakładającą Komisje Zakładową „Solidarności”. Do 13 grudnia 1981 roku pracowała także w Biurze Informacji Prasowej „Solidarności”. 9 stycznia 1982 roku, w ramach weryfikacji dziennikarzy Polskiego Radia i TVP, prowadzonej przez władze komunistyczne po 13 grudnia 1981 roku, zweryfikowana negatywnie i wyrzucona z pracy. Bez zatrudnienia pozostawała aż do 1989 roku.
Absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, kierunek psychologia (1973). Od 1973 zatrudniony w Pracowni Psychologii Pracy w Gdańsku.
W sierpniu 1980 uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej im Lenina. Od września 1980 w „Solidarności”. Wiceprzewodniczący KZ w Przedsiębiorstwie Usług Socjalnych Budownictwa (z którym Pracownia Psychologii Pracy była związana organizacyjnie). W lipcu 1981 delegat na I WZD Regionu Gdańskiego, członek Prezydium ZR, odpowiedzialny za dział interwencji, delegat na I KZD, członek Prezydium Zjazdu.
13 XII 1981 uczestnik strajku w SG, przewodniczący RKS, po pacyfikacji 16 grudnia 1981 w ukryciu. Aresztowany 15 marca 1982, przetrzymywany w AŚ przy ul. Kurkowej w Gdańsku. 1 czerwca 1982 skazany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku na 3,5 roku więzienia i 3 lata pozbawienia praw publicznych, osadzony w zakładzie karnym w Potulicach. Od 1993 Sekretarz Stowarzyszenia Godność, członek Stowarzyszenia Solidarni z Kolebki. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2006), Krzyżem Wolności i Solidarności (2015).
Andrzej Kołodziej
Uczestnik ROPCiO, działacz WZZ Wybrzeża, drukarz niezależnego pisma „Robotnik Wybrzeża”, kolporter pism niezależnych na terenie SG, w 1979 sygnatariusz Karty Praw Robotniczych. 15 sierpnia 1980 organizator strajku w SKP, przewodniczący KS, wiceprzewodniczący MKS w SG, sygnatariusz Porozumień Sierpniowych. Od września 1980 roku w „Solidarności”. Wiceprzewodniczący MKZ Gdańsk, odpowiedzialny za budowę struktur regionalnych związku.
W 1984 współzałożyciel Solidarności Walczącej Oddział Trójmiasto, członek krajowego Komitetu Wykonawczego SW, od listopada 1987 roku, po aresztowaniu Kornela Morawieckiego, przewodniczący KW. 22 stycznia 1988 roku aresztowany, 30 kwietnia 1988 roku podstępem nakłoniony do wyjazdu z Polski na leczenie do Włoch (z Kornelem Morawieckim). W 1990 powrócił do kraju.
Karol Krementowski był już w 1968 uczestnikiem demonstracji ulicznych i wieców studenckich na PG. W latach 1978-1980 współpracował z WZZ Wybrzeża i ROPCiO, był kolporterem niezależnych pism, w tym m.in. „Robotnika”.
W sierpniu 1980 współorganizował strajk w Unimorze i był delegatem do MKS w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Od września 1980 działał w „Solidarności” i został przewodniczącym Komitetu Założycielskiego w Unimorze.
Tomasz Moszczak
Tomasz Moszczak uczestniczył w sierpniowym strajku w 1980 roku i był łącznikiem z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym. Do „Solidarności” dołączył we wrześniu 1980 roku. Był także członkiem redakcji pisma KZ „Rozwaga i Solidarność”.
Uczestniczył następnie w lipcowym strajku w Stoczni w 1981 jako wiceprzewodniczący KS i członek Regionalnego KS. W styczniu 1982 został aresztowany, a w maju skazany w trybie doraźnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku na 3,5 roku więzienia.
Jest zasłużony działaczem związkowym, którego wspomnienia są istotną częścią historii tamtych wydarzeń. Urodzony w Gdańsku przystąpił do „Solidarności” w 1980 roku. Po wprowadzeniu stanu wojennego organizował podziemne struktury związku z województwie słupskim i wchodził w skład Okręgowego Komitetu Oporu w Słupsku. Został zwolniony dyscyplinarnie z pracy w styczniu 1982 roku, a parę miesięcy później internowano go w wojskowym obozie specjalnym w Chełmnie. W 1983 skazano go na karę roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, co miało być dopiero pierwszą z wielu prób zabrania mu głosu.
