Prymas Tysiąclecia kardynał Stefan Wyszyński w trakcie swojej posługi duszpasterskiej odwiedzał kilkakrotnie Pomorze Gdańskie. W aktach Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku, przechowywanych w Archiwum Państwowym w Gdańsku, zachowały się archiwalia odnoszące się do niektórych z tych wizyt – z perspektywy komunistycznych władz.

Pierwsza wizyta kard. Stefana Wyszyńskiego na Pomorzu Gdańskim miała miejsce od 8 do 10 czerwca 1952 roku. Związana była z wyświęceniem czterech diakonów oraz udzieleniem sakramentu bierzmowania w kilku parafiach pozbawionej biskupa diecezji. Biskup gdański Karol Maria Splett przebywał w tym czasie więzieniu.

Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Gdańsku informował centralę, iż w związku przyjazdem prymasa, „została nastawiona agentura wywodząca się z kleru i osób świeckich związanych z klerem i organizacjami kościelnymi oraz zmobilizowany został cały aparat wyznaniowy”. Partyjna informacja mówi jedynie o suchych faktach dotyczących miejsc pobytu prymasa i wykonywanych czynności duszpasterskich. Brak w niej relacji o wiernych biorących udział w uroczystościach.

Tendencyjny przekaz pobytu prymasa na Wybrzeżu był odzwierciedleniem działań przeciwko Kościołowi, które były konsekwentnie realizowane mimo porozumienia z 14 kwietnia 1950 roku.

KONFLIKT KOŚCIOŁA Z PAŃSTWEM

Do szczególnego napięcia w stosunkach Kościół-państwo doszło w 1953 roku. W lutym Rada Państwa uchwaliła dekret narzucający kontrolę państwową wszystkich decyzji personalnych w Kościele. Dekret wprowadzał także obowiązek składania ślubowania na „wierność PRL” przez duchownych obejmujących stanowiska kościelne.

W atmosferze zaostrzającego się konfliktu pomiędzy władzami komunistycznymi a Kościołem doszło do kolejnej wizyty kardynała Stefana Wyszyńskiego na Wybrzeżu. Informację o jej przebiegu – w dniach od 18 do 20 kwietnia 1953 roku – odnaleziono w aktach Wydziału Administracyjnego KW PZPR. Wynika z niej, iż odwiedził on wówczas trzy gdyńskie parafie, a 20 kwietnia udał się do Wejherowa.

Wizyta kardynała Stefana Wyszyńskiego w Gdańsku w 1970 roku. Msza w Katedrze Oliwskiej, na zdjęciu widoczny również ks. Józef Glemp (fot. KFP/Janusz Gojke)

POZBAWIENIE WOLNOŚCI

Kilka miesięcy później, tj. 25 września 1953 roku, prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński został bezprawnie pozbawiony wolności. Fala niepokojów społecznych, protest przeciw arogancji władzy oraz walki frakcyjne w samej PZPR doprowadziły w październiku 1956 roku do zmiany w kierownictwie rządzącej partii. Jednym z pierwszych posunięć nowej władzy było uwolnienie prymasa Wyszyńskiego (28 października). Następnie 8 grudnia 1956 roku podpisano z Episkopatem Polski tak zwane małe porozumienie, w którym między innymi zapowiedziano powrót księży, zakonnic i biskupów tytularnych mianowanych dla Ziem Odzyskanych.

Rządcą diecezji gdańskiej, jako coadiutor sedi datus, ze względu na żyjącego gdańskiego ordynariusza Karola Marię Spletta został bp Edmund Nowicki. Jednak dla komunistów – przybierających pozę obrońców demokratycznych przemian – religia dalej pozostała „produktem ucisku społecznego i duchowego mas pracujących”. W związku z tym, zachowując pełne obłudy pozory wolności religijnej, już w połowie 1958 roku rozpoczęto ponowne ograniczanie odzyskanych przez Kościół swobód i przystąpiono do planowo prowadzonej laicyzacji i ateizacji społeczeństwa. Za pogorszenie stosunków państwo–Kościół obarczono Episkopat i prymasa Wyszyńskiego. Tymczasem to właśnie on w odczuciu większości społeczeństwa stopniowo wyrastał na duchowego przywódcę narodu.

W czerwcu 1957 roku zainicjował wielką ideę rechrystianizacji narodu zawartą w dwóch programach. Jednym z nich była wędrówka po wszystkich diecezjach i parafiach kopii Cudownego Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Drugim Wielka Nowenna Tysiąclecia przygotowująca naród do uroczystości milenijnych.

OBRAZ MATKI BOŻEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ

Przekazanie przez diecezję warmińską diecezji gdańskiej obrazu Matki Bożej Częstochowskiej było powodem kolejnej wizyty prymasa na Wybrzeżu. Doszło do niej 18 sierpnia 1960 roku w Malborku. Notatkę z jej przebiegu opisano z adnotacją „ściśle tajna”.

Równolegle do peregrynacji obrazu Kościół konsekwentnie realizował program zawarty w Wielkiej Nowennie, przygotowujący naród do uroczystości Tysiąclecia Chrześcijaństwa w Polsce. Tymczasem 25 maja 1966 roku rozpoczęło się ponowne nawiedzenie diecezji gdańskiej przez wędrujący obraz Matki Bożej Jasnogórskiej, który 28 maja przybył do katedry w Gdańsku Oliwie. Przejazd obrazu i jego powitanie zbiegło się z przybyciem na obchody Milenium do Gdańska Prymasa Tysiąclecia.

Zachowało się wiele dokumentów z przebiegu tej wizyty, także sporządzone przez sekretarza KW PZPR w Gdańsku do KC PZPR w Warszawie w sprawie pobytu kardynała Stefana Wyszyńskiego w Gdańsku w dniach 28-29 maja 1966 r.

W późniejszych latach prymas Stefan Wyszyński jeszcze kilkakrotnie odwiedził Pomorze Gdańskie, umacniając i jednocząc Kościół w wierze. W zachowanych aktach KW PZPR odnaleziono jedynie informację o jego pobycie w pierwszej połowie czerwca 1972 roku w związku z konsekracją bp. Kazimierza Kluza.

Andrzej Urbański/JK

(Opracowanie na podstawie publikacji dr Lidii Potykanowicz-Suda „Państwo a Kościół katolicki w województwie gdańskim w latach 1945-1970”, Warszawa 2011, s. 286-295).