Narodowy Bank Polski i Instytut Pamięci Narodowej wspólnie upamiętnili ofiary stanu wojennego, emitując okolicznościową srebrną monetę oraz publikując broszurę poświęconą wydarzeniom sprzed lat. Podczas uroczystości uhonorowano też działaczy opozycji antykomunistycznej.

W wydarzeniu, które odbyło się w historycznej sali BHP w Gdańsku, wzięli udział przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, członkowie organizacji społecznych i uczestnicy wydarzeń z Grudnia ’81.

Moneta „Pamięci ofiar stanu wojennego” na awersie, na tle rozrywanych krat, prezentuje twarze jednych z najmłodszych ofiar stanu wojennego: 17-letniego Emila Barchańskiego, 19-letniego Grzegorza Przemyka i 20-letniego Antoniego Browarczyka. Na rewersie znajduje się lista 56 osób, którą rozświetla świeca stojąca w oknie, będąca od lat symbolem pamięci ofiar stanu wojennego. Przypominają go data 13 grudnia oraz krzyż stawiany na ich grobach. Jak podało NBP, moneta została wyemitowana w nakładzie do dziesięciu tysięcy sztuk i można ją nabyć w cenie 160 zł brutto.

Podczas uroczystości monety przekazano dwunastu osobom represjonowanym w czasie stanu wojennego. Wśród nich znaleźli się: Andrzej Adamczyk, Grażyna Browarczyk, Joanna Duda-Gwiazda, Stanisław Fudakowski, Andrzej Gwiazda, Stanisław Jarosz, Anna Kołakowska z d. Stawicka, Jerzy Kowalczyk, Ewa Kobusiewicz-Houée, Czesław Nowak, Wojciech Polak oraz Stanisław Składanowski.

„RÓŻNE OBLICZA STANU WOJENNEGO”

Przy okazji gdańskiej prezentacji monety, przedstawiono także najnowsze wydawnictwo oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku. To broszura popularno-naukowa „Różne oblicza stanu wojennego” napisana przez naczelnika Oddziałowego Biura Badań Historycznych dr. Daniela Czerwińskiego.

– Stan wojenny to krzywda uderzająca w całe społeczeństwo, ale przede wszystkim w wielomilionowy ruch „Solidarności”. Gdyby „Solidarność” nie została pozbawiona możliwości pracy i aktywności, mielibyśmy państwo, które przeszłoby pozytywną transformację ustrojową dużo wcześniej. Ludzie, którzy stracili życie w czasie stanu wojennego, stali się przewodnikami, bohaterami, którzy wytyczyli innym wzorzec postępowania – mówił prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.

OSOBY UHONOROWANE

Andrzej Adamczyk

16 sierpnia 1980 r. uczestniczył w strajku w Stoczni Północnej, we wrześniu został członkiem NSZZ „Solidarność” Stoczni Północnej w Gdańsku. Wchodził w skład Rady Pracowniczej, współtwórca powołanej w styczniu Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej Stoczni Północnej, która niosła pomoc finansową pracownikom stoczni i ich rodzinom w trudnej sytuacji materialnej spowodowanej aresztowaniami, internowaniem oraz wyrokami Kolegiów ds. Wykroczeń. W okresie od 5 listopada 1982 r. do 2 lutego 1983 r. powołany na ćwiczenia wojskowe w Wojskowym Obozie Specjalnym w JW 1636 w Chełmnie.

Grażyna Browarczyk

Siostra Antoniego Browarczyka, praktykanta zakładu elektromechanicznego Henryka Szlendaka w Gdańsku. Po sierpniu 1980 r. członka NSZZ „Solidarność”, który kolportował ulotki, rozwieszał plakaty na ulicach Gdańska. Po wprowadzeniu stanu wojennego, w dniu 17 grudnia 1981 r. w centrum Gdańska doszło do intensywnych walk ulicznych pomiędzy oddziałami Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej i Wojska Polskiego, a tłumem pragnącym dostać się pod Pomnik Poległych Stoczniowców 1970. Po godzinie 16.00 funkcjonariusze broniący dostępu do Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku strzelali na oślep ostrą amunicją w kierunku protestujących, raniąc wiele osób. Serie strzałów oddano w remontowany Klub Studentów Wybrzeża „Żak”. W czasie tych działań Antoni Browarczyk został postrzelony i zmarł 23 grudnia 1981 r. w Szpitalu Wojewódzkim w Gdańsku. Był pierwszą śmiertelną ofiarą stanu wojennego w Gdańsku. W chwili śmierci miał 20 lat.

Joanna Duda-Gwiazda

W latach 1978-1980 działaczka Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Była redaktorem niezależnego pisma „Robotnik Wybrzeża”. W okresie 3-10 października 1979 r. uczestniczyła w głodówce w kościele św. Krzyża w Warszawie, którą zorganizowano w solidarności z aresztowanymi działaczami Karty 77. W lipcu 1979 r. została zwolniona z pracy, a wyrokiem Sądu Pracy z marca 1980 r. przywrócona na poprzednie stanowisko. W sierpniu 1980 r. uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Była członkiem Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego i współautorką 21 postulatów strajkowych. Była rzecznikiem prasowym i redaktorem tygodnika „Solidarność” oraz pisma MKZ Gdańsk, a następnie Regionu Gdańskiego. 13 grudnia 1981 r. została internowana w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku, a następnie była więziona w Areszcie Śledczym w Gdańsku, Areszcie w Bydgoszczy-Fordonie, Ośrodkach Odosobnienia w Gołdapi i Darłówku.

Stanisław Fudakowski

Zatrudniony w Pracowni Psychologii Pracy w Gdańsku. W sierpniu 1980 r. uczestniczył w strajku w Stoczni Gdańskiej jako członek Zakładowego Komitetu Strajkowego, we wrześniu 1980 r. przystąpił do NSZZ „Solidarność” gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Zakładowej w Międzyzakładowej Pracowni Psychologii. Od lipca 1981 r. należał do Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”. 13 grudnia 1981 r. brał udział w strajku w Stoczni Gdańskiej gdzie utworzono Regionalny Komitet Strajkowy pod jego kierownictwem. Opracował i wydawał drukiem: „Proklamację strajkową”, „Instrukcję strajkową” i „Komunikaty”. Teren stoczni opuścił 14 grudnia 1981 r. Po akcji poszukiwawczej zatrzymano go i aresztowano 17 marca 1982 r. Sąd Wojewódzki w Gdańsku skazał go na trzy i pół roku więzienia i trzy lata pozbawienia praw obywatelskich za kierowanie strajkiem. Karę pozbawienia odbywał w Zakładzie Karnym w Potulicach od 12 czerwca 1982 r. do 7 kwietnia 1983 r.

Andrzej Gwiazda

W marcu 1968 r. brał udział w wiecu protestacyjnym na Politechnice Gdańskiej, a w grudniu 1970 r. w wystąpieniach robotniczych w Gdańsku. Zaangażował się w działalność środowiska opozycyjnego Wybrzeża, współpracownik Biura Interwencyjnego KOR oraz Komitetu Samoobrony Społecznej KOR. 29 kwietnia 1978 r. podpisał deklarację założycielską  Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. 16 sierpnia 1980 r. zainicjował strajk w  Zakładach Okrętowych Urządzeń Elektrycznych i Automatyki – Elmor. Z ramienia Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) brał udział w rozmowach z Komisją Rządową, współtworzył listę 21 postulatów MKS. Po wprowadzeniu stanu wojennego internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku i Białołęce od 13 do 22 grudnia 1982 r. Następnie od 23 grudnia 1981 r. do 24 lipca 1984 r. był tymczasowo aresztowany przez Naczelną Prokuraturę Wojskową w Warszawie pod zarzutem podejmowania działań w celu obalenia przemocą ustroju PRL.

Stanisław Jarosz

Od 20 sierpnia 1980 r. był przewodniczącym Komitetu Strajkowego, a następnie Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Zarządzie Portu Gdańsk. Współzakładał pismo „Portowiec” . Od maja 1981 r. przewodniczył Krajowej Komisji Koordynacyjnej „S” Branży Portów Morskich. W okresie 14-19 grudnia 1981 roku współorganizował strajk w Zarządzie Portu. Po zakończeniu strajku zwolniony z pracy, ukrywał się ze względu na działalność w zakonspirowanej strukturze związku – Regionalnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”. Został aresztowany 1 września 1982 r. Za zorganizowanie strajku w Zarządzie Portu Gdańsk oraz nieodstąpienie od działalności związkowej został skazany wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni z dnia 31 października 1983 r. na 4 lata i 9 miesięcy pozbawienia wolności.

Anna Kołakowska z d. Stawicka

Będąc uczennicą VI Liceum Ogólnokształcącego w Gdańsku, od października 1980 r. zaangażowała się w działalność Ruchu Młodej Polski (RMP). Po wprowadzeniu stanu wojennego zajmowała się drukiem i kolportażem ulotek na terenie m.in. gdańskich kościołów i Szybkiej Kolei Miejskiej informujących o działaniach RMP. 2 marca 1982 r. została aresztowana i osadzona w Areszcie Śledczym w Gdańsku. Wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni została skazana na karę 3 lat pozbawienia wolności i utratę praw publicznych na okres 1 roku. Orzeczoną karę od dnia 30 kwietnia 1982 r. odbywała w Zakładzie Karnym w Bydgoszczy – Fordonie. 3 wrzesnia1982 r. została relegowana z VI Liceum Ogólnokształcącego w Gdańsku.

Jerzy Kowalczyk

W grudniu 1970 r. razem z dużą częścią załogi „Unimoru” brał udział w protestach robotniczych na ulicach Gdańska. Od września 1980 r. należał do „Solidarności” w Wyższej Szkole Morskiej w Gdyni. W dniach 14-15 grudnia 1981 r. współorganizował strajk na uczelni przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego, w trakcie którego pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Strajkowego. Po zakończeniu strajku od 15 grudnia 1981 r. ukrywał się do chwili aresztowania 20 grudnia 1981 r.  3 lutego 1982 r.  został skazany przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni w trybie doraźnym na karę 9 lat pozbawienia wolności i 5 lat pozbawienia praw publicznych. Po aresztowaniu za zorganizowanie i przewodzenie strajkowi został zwolniony z pracy.

Ewa Kubasiewicz-Houée

Kierownik Działu Gromadzenia i Opracowania Zbiorów w Bibliotece Głównej Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni. Brała udział w strajkach w sierpniu 1980 r. i zaangażowała się w tworzenie struktur NSZZ „Solidarność” w WSM w Gdyni. Po wprowadzeniu stanu wojennego od 14 do 16 grudnia 1981 r. współkierowała strajkiem okupacyjnym w WSM w Gdyni. Była współautorką ulotki wzywającej społeczeństwo do oporu wobec rygorów stanu wojennego. Została zatrzymana w dniu 21 grudnia 1981 r., a następnie 3 lutego 1982 r. skazana przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni na karę dziesięciu lat pozbawienia wolności – najwyższy wyrok w czasie stanu wojennego w Polsce! Autorka listu otwartego z więzienia „Do moich przyjaciół”, w którym oświadczyła, by nikt nie prosił przewodniczącego Rady Państwa o łaskę dla niej, bo tej nie przyjmie.

Czesław Nowak

Pracownik Portu Gdańskiego od 1960 r., uczestnik strajków robotniczych w grudniu 1970 r. i sierpniu 1980 r. We wrześniu 1980 r. współorganizował Komitet Założycielski „Solidarność” w Porcie Gdańskim. Był współinicjatorem przywrócenia krzyża na mogiły żołnierzy Westerplatte, współtworzył i redagował niezależne pismo „Portowiec”. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. brał udział w strajku na terenie Portu trwającego od 14 grudnia 1981 r. do 19 grudnia 1981 r., za co został skazany wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni na karę 4,5 roku więzienia oraz 4 lat pozbawienia praw publicznych.

Wojciech Polak

Od października 1980 r. członek Komitetu Założycielskiego Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, następnie od lutego 1981 r. członek  Zarządu Wydziałowego i Uczelnianego NZS. Był jednym z przywódców studenckiego strajku na UMK, przeprowadzonego na przełomie listopada i grudnia 1981 r. Po wprowadzeniu stanu wojennego współkierował pracami tajnego NZS UMK. W latach 1982-1983 był współorganizatorem druku, redaktorem i autorem tekstów w podziemnych pismach. Poza działalnością w ruchu studenckim, aktywnie współpracował z podziemnymi strukturami „Solidarności” w Toruniu. Zajmował się drukiem i kolportażem pism drugiego obiegu, organizowaniem manifestacji i akcji ulotkowych w święta 1-3 maja oraz rocznice ważnych wydarzeń historycznych. Obecnie zastępca przewodniczącego kolegium IPN.

Stanisław Składanowski

Od 1964 r. pracownik Gdańskiej Stoczni Remontowej. W sierpniu 1980 uczestnik strajku, którego przebieg uwiecznił na ok. 1200 zdjęciach. Po 13 grudnia 1981 r. dokumentalista i autor zdjęć z protestów i zajść ulicznych w Gdańsku i Gdyni. W maju 1982 r. aresztowany i internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku.