Liturgia Wielkiego Piątku w Kościele katolickim jest upamiętnieniem męki i śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu. To jedyny dzień w roku, w którym w kościołach nie jest sprawowana msza święta. Katolików obowiązuje także ścisły post.

Wielki Piątek jest dniem skupienia i powagi. Z ołtarzy znikają kwiaty i świece, tabernakula są puste, a obrazy z wizerunkiem Chrystusa – zasłonięte. To także jedyny dzień w roku, kiedy nie odprawia się mszy świętej.

Wieczorna liturgia Męki Pańskiej rozpoczyna się liturgią słowa. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment „Listu do Hebrajczyków”. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis męki Pańskiej według świętego Jana.

WSZYSCY POWINNI ZOSTAĆ ZBAWIENI

Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie powszechnej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa, aby wszyscy byli zbawieni. W sposób szczególny modli się o zachowanie pokoju na świecie, za starszych braci w wierze (żydów) i za rządzących państwami.

Centrum liturgii wielkopiątkowej stanowi uroczysta adoracja krzyża – adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi. Liturgia podkreśla bardziej chwałę odkupienia przez krzyż niż poniżenia przez mękę.

ŚCISŁY POST

Wielki Piątek jest także dniem ścisłego postu. Zgodnie z zaleceniami Kościoła wierni mają tego dnia powstrzymać się od pokarmów mięsnych, a także ograniczyć się do spożycia jednego posiłku do syta i dwóch niepełnych. Post obowiązuje pełnoletnich do rozpoczęcia 60. roku życia.

Zgodnie z polską tradycją w Wielki Piątek w kościołach buduje się groby Pańskie. Po liturgii wielkopiątkowej ciało Chrystusa w postaci Najświętszego Sakramentu w monstrancji zostaje przeniesione do symbolicznego grobu, przy którym trwa adoracja do liturgii Wigilii Paschalnej.

NAJWAŻNIEJSZY JEST NAJŚWIĘTSZY SAKRAMENT

W Polsce od XVI wieku w centrum umieszcza się figurę zmarłego Jezusa oraz monstrancję z Najświętszym Sakramentem okrytą przezroczystym welonem na pamiątkę całunu, w który owinięto Jezusa w grobie.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Mszale rzymskim” w kaplicy adoracji zwanej grobem Pańskim „powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem”. Monstrancję wystawia się na ołtarzu lub tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza. Ten sam tekst nakazuje, aby wszystkie elementy dekoracyjne i światła kierowały uwagę wiernych na Najświętszy Sakrament, który jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, a nie na figurę Chrystusa leżącego w grobie.

GRÓB CZĘSTO NAWIĄZUJE DO WSPÓŁCZESNYCH WYDARZEŃ

W wielu kościołach wystrój grobu Pańskiego nawiązuje do aktualnej sytuacji w kraju i na świecie. Nadawanie patriotycznego wymiaru temu elementowi wystroju kościoła upowszechniło się terenach dawnej Rzeczypospolitej w XIX wieku.

Sama tradycja strojenia grobu Pańskiego wywodzi się ze średniowiecza. W początkach tej epoki Najświętszy Sakrament był zanoszony po liturgii eucharystycznej na przechowanie do zakrystii lub bocznej kaplicy. Z tego zwyczaju wywodzi się procesja do kaplicy adoracji w Wielki Czwartek.

ZMIANY W OBRZĘDOWOŚCI

Od czasów Karola Wielkiego prawie w całej Europie trwał paraliturgiczny obrzęd składania pod kamienną płytą grobową samego krzyża lub Chrystusa w postaci eucharystycznej. W niektórych kościołach składano w ten sposób krzyż, a w jego centrum – puszkę z Najświętszym Sakramentem. Hostię w monstrancji nad wyobrażeniem grobu Chrystusa po raz pierwszy wystawiono w kościele jezuitów w Monachium. Dopiero w epoce baroku wprowadzono dodatkowo figurę zmartwychwstałego Jezusa przykrytego całunem.

Na zakończenie liturgii Wielkiego Piątku do przygotowanego wcześniej grobu Bożego zanoszono w procesji krzyż (w XV wieku), a później – krzyż i monstrancję z Najświętszym Sakramentem (w XVI wieku). Jednak w XVIII wieku zwyczaj strojenia grobu Pańskiego zanikł prawie w całej Europie (zachował się tylko w Austrii, na Węgrzech, w Polsce i w południowych Niemczech).

DWA TYPY LITURGII

Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odbyły się w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, aby adorować drzewo krzyża. Pierwsze opisy celebracji Wielkiego Piątku w Rzymie pochodzą z VII wieku. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża w kościele świętego Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie opisu męki Pańskiej według świętego Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża.

Drugi typ liturgii, który upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie, obejmował lekturę Pisma Świętego, adorację krzyża i konsekrowaną wcześniej komunię świętą. W późniejszych wiekach upowszechniło się przenoszenie Najświętszego Sakramentu do grobu Pańskiego.

PAP/MarWer