W 1945 roku i później do powojennego Słupska przyjechało wielu warszawiaków. W tym również ocalałych z Powstania Warszawskiego. Z wyliczeń profesora Wojciecha Skóry z Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku wynika, że nowych mieszkańców miasta nad Słupią wywodzących się ze stolicy było od 8 do 10 procent. Tworzyli elitę polskiego Słupska.
Odbudowywali miasto, tworzyli nową społeczność, zakładali miejsca pomocy wsparcia, a także kulturę, edukację, życie religijne i zdrowie słupszczan. Byli też inicjatorami budowy pierwszego w Polsce pomnika Powstańców Warszawskich w Słupsku już w 1945 roku.
Wybraliśmy kilka życiorysów warszawiaków, którzy żyli i pracowali w powojennym Słupsku.
Oni budowali powojenny Słupsk. Powstańcy Warszawscy.
(fot. www.slupsk.pl)
Franciszek Szafranek – Żołnierz Armii Krajowej pseudonim „Frasza”. Uczestnik Powstania Warszawskiego. Dowodził drugą kompanią batalionu Kiliński. Do Słupska przyjechał 1 maja wraz z grupą 32 osób. Zameldowano go jako 16. mieszkańca – Polaka. Pracował w Starostwie Powiatowym, Zarządzie Nieruchomości Miejskich i Banku Rolnym. Za działalność zawodową i społeczną został uhonorowany wieloma odznaczeniami, w tym Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
(fot. Wikipedia)
Stanisław Gierałtowski – Oficer i lekarz chirurg. Pracował w Szpitalu Maltańskim, był jego komendantem. W czasie walk chodził na tzw. „czołówki chirurgiczne”. Po zajęciu szpitala przez Niemców pracował w szpitalu przy ul. Śniadeckich 17.
Do wojska zaciągnął się jako 16-latek w 1920 r. Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r. i działał w Związku Walki Zbrojnej. Z tego powodu został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu na zamku w Lublinie. Dzięki pomocy znajomego lekarza Niemca udało się go stamtąd wykupić. Po zwolnieniu natychmiast wyjechał z żoną i synem do Warszawy.
Powstanie cała rodzina spędziła w Warszawie. Po zajęciu Szpitala Maltańskiego przez Niemców Wanda Gierałtowska uciekła z synem z transportu do Pruszkowa – przekupiła własowca ślubną obrączką. Rodzina wyjechała do Słupska, gdzie dr Gierałtowski zorganizował szpital, był jego dyrektorem i ordynatorem oddziału chirurgicznego.
(fot. Wikipedia)
Maria Zaborowska – Dzieciństwo i młodość spędziła w Warszawie. Ukończyła warszawskie gimnazjum, zdając w 1919 roku maturę. Pozytywnie przeszła egzaminy do Akademii Sztuk Pięknych, ale nie została przyjęta z powodu nieukończonych 18 lat.
Podjęła pracę w Dowództwie Sztabu Generalnego w Warszawie, gdzie poznała swojego przyszłego męża – wojskowego Jerzego Antoniego Zaborowskiego
Zaborowscy niemal całą okupację spędzili w stolicy, gdzie na świat przyszła ich córka Wanda. Po Powstaniu Warszawskim Maria została osadzona wraz z córką w obozie przejściowym w Pruszkowie, podczas gdy mąż jej trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zginął w 1945. Wyjechała do Słupska po wojnie, gdzie W 1950 objęła kierownictwo muzeum w Słupsku. Pełniła tę funkcję do 1964, kiedy to powołano Muzeum Pomorza Środkowego, którego wicedyrektorem była do śmierci. Jeszcze będąc w Zarządzie Miejskim, prowadziła poszukiwania ocalałych muzealiów i rozproszonych zbiorów. Muzeum w Słupsku zawdzięcza jej ocalenie wielu cennych zabytków. W 1948 odnaleziona została dokumentacja niemieckiego muzeum w Słupsku. Dbała o przechowanie zabytków niemieckich, zabiegała o zabezpieczenie dzieł sztuki i zabytków kultury materialnej, często za własne pieniądze kupowała muzealia oraz książki. Starała się o dary i przekazy, pieczołowicie gromadziła zabytki etnograficzne. Myśląc o przyszłości muzeum, zatrudniła wykształconą kadrę fachowców, nawiązała kontakty z archeologami, historykami i etnografami.
Zainicjowała prace badawcze nad Słowińcami. W 1960 jako radna przeforsowała wniosek w sprawie odbudowy Zamku Książąt Pomorskich w Słupsku. W tym samym roku rozpoczęto prace nad projektem budowy skansenu Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach.
(fot. Wikipedia)
Ksiądz Jan Zieja – W trakcie powstania warszawskiego był kapelanem pułku „Baszta” walczącego na Mokotowie. Był też kapelanem Szarych Szeregów. Po upadku powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie został wywieziony na roboty do Niemiec. Po wojnie trafia do Słupska, gdzie organizuje życie religijne miasta oraz dom samotniej matki i dziecka, kuchnie dla ubogich, a także uniwersytet ludowy. Współinicjator budowy pierwszego w Polsce pomnika Powstańców Warszawskich w Słupsku. W latach PRL współtwórca Komitetu Obrony Robotników oraz Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
(fot. Wikipedia)
Doktor Jan Posmykiewicz – lekarz, żołnierz Armii Krajowej w szpitalach polowych przy ul. Ciepłej, Krochmalnej i Chmielna. Po wojnie najpierw pracował w Gdyni, a w połowie 1945 roku przyjechał do Słupska, gdzie budował w szpitalu oddział laryngologiczny. Współorganizator społeczności ewangelickiej w Słupsku.
(fot. Muzeum Powstania Warszawskiego)
Jan Kraciuk – warszawski tramwajarz, pełnomocnik rządu tymczasowego na Słupsk w 1945 roku. Inicjatywę budowy pomnika Powstańców Warszawskich przypłacił aresztowaniem i więzieniem.
Posłuchaj podcastu. Wykorzystaliśmy nagranie Muzeum Powstania Warszawskiego oraz utwór zespołu Lao Che „Stare miasto”. Czyta Beata Gwoździewicz. Montaż Kinga Siwiec:
Przemek Woś/ar
