Bogato zdobione lub skromne w formie, wyeksponowane przy drogach i centralnych punktach wsi i miasteczek lub ukryte w lesie. Pomorskie kapliczki to bohaterki projektu „Ostańce próśb” realizowanego przez grupę muzealników, etnografów i fotografów. Do tej pory udało się udokumentować 2200 kapliczek. Idea dokumentowania kapliczek w głowie Waldemara Elwarta z Muzeum Narodowego w Gdańsku zrodziła się już w 2001 roku. – Zobaczyłem kapliczkę w Stężycy i pomyślałem, że szkoda byłoby, gdyby oglądać ją mogli tylko ci, którzy tu przebywają. Zacząłem więc na własną rękę dokumentować przydrożną architekturę sakralną – mówi gdański muzealnik.

PROJEKT „OSTAŃCE PRÓŚB”

Oficjalnie projekt ruszył dziewięć lat później. Podczas pierwszej odsłony projektu, w latach 2010–2011, muzealnicy dokumentowali tylko kapliczki kaszubskie, część norweskich i islandzkich kościołów. Od 2013 roku realizowany jest projekt „Ostańce próśb”. Do dokumentacji trafiają nie tylko kapliczki kaszubskie, ale także te z Powiśla, Pobrzeża Słowińskiego, Kociewia i Żuław. W tej chwili jest ich ponad 2200. Muzealnicy pochylili się także nad dwunastoma kościołami torfowymi, farmerskimi w Islandii oraz 29 kościołami Stavkirke (słupowymi).

– Dokumentacja kapliczek przebiega dwutorowo: jest fotograficzna i etnograficzno-kulturowa. Fotograf wykonuje kilkadziesiąt zdjęć kapliczki. Z kolei etnograf przeprowadza wywiad z miejscową ludnością, duchowieństwem i dopytuje o historie związane z obiektem – mówi Waldemar Elwart.

KOCIEWIE I KASZUBY

Kapliczki są bardzo różne. Ich forma architektoniczna zależy od miejsca i czasu, w którym powstały. – Są to czyste krzyże, krzyże z figurami, krzyże w kapliczkach, a także same kapliczki. Na północy najczęściej wyposażane były w dzwon, który informował o nadchodzącym sztormie lub zagrożeniu – dodaje gdański muzealnik.

Najwięcej kapliczek znajdziemy dziś na Kociewiu i na Kaszubach. W większości zostały one zbudowane przed wojną, w XVII, XIX i XX wieku. Tam, gdzie występował katolicyzm, kapliczki są najstarsze. Na północy, gdzie występowały wpływy ewangelickie, obiekty sakralne tego typu występowały dopiero po wojnie. Najstarsza odnotowana przez muzealników kapliczka wybudowana została w XV wieku. Znajdziemy ją w Gnojewie przed Malborkiem.

KAPLICZKA W KSZTAŁCIE DOMKU

Muzealników szczególnie zachwyciła kapliczka z Darzlubia. – Jest w kształcie domku wielkości pokoju. W jego ściany wmurowano kolorowe butelki. Gdy świeci słońce, daje to niesamowity efekt – opowiada Waldemar Elwart. – Na uwagę zasługuje także kapliczka w Sławoszynie. U podstawy zbudowana jest z czerwonych cegieł. Górna część wyróżnia się jaśniejszą cegłą. To znak, że obiekt został zniszczony w czasie wojny, a potem go dobudowano. Figury z tej kaplicy przez lata wojny ukrywane były przez okolicznych mieszkańców. Dzwon zatopiono w stawie, a po 1945 roku ponownie go wyłowiono – dodaje.

Efekt projektu obejrzeć będzie można na wystawie w lutym i marcu w Zielonej Bramie. Gdzie znajdują się kapliczki i jak wyglądają obejrzeć można na stronie mapakapliczek.pl oraz na stronie ostanceprosb.pl.

Projekt „Ostańce Próśb” dofinansowany jest ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014 w ramach Programu „Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego”.