41 lat temu, 14 sierpnia 1980 roku, rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej, który kilkanaście dni później zakończył się podpisaniem historycznych porozumień sierpniowych. Otworzyły one drogę do powstania „Solidarności” i dały początek przemianom ustrojowym w Polsce.

Strajki zaczęły wybuchać spontanicznie od początku lipca 1980 roku, jako bezpośrednia reakcja na podwyżki cen mięsa. Do protestów przyczyniły się pogarszające się od dłuższego czasu warunki życia robotników, zwolnienia ludzi z pracy, a także przekonanie stoczniowców, że istniejące związki zawodowe zależne od władz, w rzeczywistości nie dbają o ich interesy.

Bezpośrednią przyczyną strajku w Stoczni Gdańskiej było żądanie stoczniowców przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz, zwolnionej działaczki związkowej. 16 sierpnia, po dwóch dniach strajku, komunistyczne władze przywróciły ją do pracy. Jednak, kiedy elektryk Lech Wałęsa, który stanął na czele protestu, chciał go zakończyć, Anna Walentynowicz wraz z Aliną Pienkowską zatrzymywała wychodzących ze stoczni robotników i wzywała do kontynuacji strajku. Gdańsk stał się nieformalnym centrum akcji protestacyjnej. Strajk rozszerzył się na pozostałe stocznie, porty, komunikację miejską i niektóre zakłady przemysłowe.

W Stoczni Gdańskiej, poza postulatami ekonomicznymi, wysunięto również żądania o charakterze politycznym. Sformułowano 21 postulatów, dotyczących między innymi powołania niezależnych od partii i pracodawców Wolnych Związków Zawodowych, co stało się potem punktem wyjścia do utworzenia NSZZ „Solidarność”, a także zagwarantowania prawa do strajku, uwolnienia więźniów politycznych, przywrócenia do pracy ludzi zwolnionych po strajkach w 1970 i 1976 roku i ograniczenia cenzury.

Po przystąpieniu do strajków solidarnościowych w sierpniu 700 zakładów pracy z całej Polski, a także po wielu dniach żmudnych negocjacji protestujących ze stroną rządową, komunistyczne władze i przedstawiciele robotników podpisali historyczne porozumienia – 31 sierpnia 1980 roku w Gdańsku oraz dzień wcześniej – 30 sierpnia – w Szczecinie, 3 września w Jastrzębiu-Zdroju i 11 września w Hucie Katowice.

Podpisanie porozumień zakończyło blisko dwumiesięczną falę strajków w całej Polsce. Sierpień 1980 był impulsem do przemian systemowych, które w ostateczności doprowadziły do upadku PRL i innych dyktatur z bloku wschodniego.
 

IAR/mrud