Dobiega końca drugi tydzień rejestracji szeroko zakrojonego projektu „Wielka Solidarność” realizowanego wspólnie przez Radio Gdańsk i Instytut Pamięci Narodowej. Nasze studio odwiedzili kolejni goście, aby wrócić wspomnieniami do strajków z sierpnia 1980 roku i początków „Solidarności”.
Na podstawie nagrań powstaną okolicznościowe audycje historyczne, które przybliżą wydarzenia sprzed 40 lat. Część materiałów ukaże się także na płycie DVD pt. „#Pamięć. Sierpień 1980”. Od 22 czerwca rejestrowano notacje audio i wideo kolejnych ludzi „Solidarności”. Tego dnia Radio Gdańsk odwiedzili Andrzej i Joanna Gwiazdowie, współtwórcy związku i sierpniowych postulatów, a także Błażej Wyszkowski, jeden z członków Komitetu Założycielskiego.
Drugiego dnia w rozgłośni gościliśmy Krzysztofa Sosnowskiego, współorganizatora strajku w stanie wojennym w gdańskim „C.Hartwig”, Andrzeja Adamczyka uczestniczącego w strajku w Stoczni Północnej, Zygmunta Błażka strajkującego w Unimorze i Jadwigę Chmielowską, ściganą przez wiele lat listem gończym wystawionym przez władze PRL.
W środę w studiu Radia Gdańsk pojawili się: Józef Rymsza i Jan Antczak z kościerskiej „Solidarności” oraz Czesław Nowak, uczestnik i współorganizator strajków w Porcie Gdańskim. Z kolei w czwartek zarejestrowaliśmy wspomnienia Andrzeja Osipowa, organizatora strajków w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych nr 12, natomiast Tadeusz Wrona przybliżył wydarzenia sierpniowe z perspektywy częstochowskiej, a Tadeusz Chmielewski – elbląskiej.
Ostatnimi uczestnikami nagrań w drugim tygodniu byli gdański stoczniowiec Henryk Jagielski, motornicza Irena Skalska i obrońca w procesach solidarnościowych działaczy mec. Piotr Andrzejewski.
Andrzej Gwiazda
Jeden z przywódców strajków w Stoczni Gdańskiej, współautor listy 21 postulatów sierpniowych, współtwórca Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i NSZZ „Solidarność”.
W działalność opozycyjną zaangażowany od drugiej połowy lat 60. Brał udział w wiecu protestacyjnym studentów i pracowników Politechniki Gdańskiej w marcu 1968 roku, uczestniczył w protestach robotniczych w grudniu 1970 roku. Sześć lat później wspólnie z żoną napisał list do Sejmu PRL, wyrażając poparcie dla postulatów głoszonych przez Komitet Obrony Robotników.
16 sierpnia 1980 zainicjował strajk w Elmorze. Kilka dni później wszedł w skład władz Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Był członkiem grupy negocjującej Porozumienia Sierpniowe, których jednak nie podpisał, ponieważ uznał, że MKS poszedł na zbyt duże ustępstwa.
Wielokrotnie był zatrzymywany i poddawany rewizjom. 13 grudnia 1981 roku internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku, następnie w Warszawie-Białołęce. Rok później trafił na 1,5 roku do więzienia, oskarżony o „próbę obalenia ustroju siłą”. Za swoją działalność został zwolniony z pracy. W 1989 roku był przeciwnikiem obrad Okrągłego Stołu.
Joanna Duda-Gwiazda
Od końca lat 60. wspólnie z mężem, Andrzejem Gwiazdą, zaangażowana w działalność opozycyjną, uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej, współautorka 21 postulatów sierpniowych.
Po powstaniu „Solidarności” zasiadała w Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej i pełniła rolę jego rzecznika prasowego. W latach 1980–1981 była członkinią gdańskiego Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność”. Wieloletnia redaktorka pism opozycyjnych, najpierw niezależnego tygodnika „Solidarność”, potem drugoobiegowego „Skorpiona” i „Poza Układem”.
13 grudnia 1981 roku internowana w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku, a potem w aresztach w Gdańsku, Bydgoszczy-Fordonie, Gołdapi i Darłówku. W grudniu 1984 roku uczestniczyła w głodówce w kościele św. Stanisława Kostki w Gdańsku-Oliwie w obronie aresztowanego męża. Podobnie jak Andrzej Gwiazda, była przeciwniczką obrad Okrągłego Stołu.
Błażej Wyszkowski
Mistrz świata juniorów w żeglarstwie, a potem działacz opozycyjny, kolporter nielegalnych wydawnictw, jeden z inicjatorów pierwszych od 1971 obchodów rocznicy Grudnia ’70 pod bramą Stoczni Gdańskiej i współzałożyciel Wolnych Związków Zawodowych.
W sierpniu 1980 uczestniczył w strajku w Stoczni Gdańskiej, od września 1980 w „Solidarności”, członek Komitetu Założycielskiego. Był przewidziany do internowania, jednak zdążył wcześniej wyjechać do RFN, dlatego nie został internowany. W Niemczech zajmował się pomocą represjonowanym. Do Polski wrócił w 2007 roku.
Krzysztof Sosnowski
Po wprowadzeniu stanu wojennego brał udział w zorganizowaniu i kierowaniu strajkiem w macierzystym zakładzie – Przedsiębiorstwie Spedycji Międzynarodowej „C.Hartwig” w Gdańsku. Został za to skazany na 3 lata więzienia oraz okres roku pozbawienia praw publicznych.
Andrzej Adamczyk
Pracownik i uczestnik strajków w 1980 i 1981 roku w Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte w Gdańsku, od września 1980 w „Solidarności”.
W 1982 roku był jednym z założycieli Kasy Wzajemnej Pomocy w swoim zakładzie. Po aresztowaniu członków tajnej struktury organizował Stoczniowy Komitet Robotniczy, który kolportował ulotki, wydawał stoczniowe podziemne pismo i koordynował akcje protestacyjne.
We współpracy z Lechem Kaczyńskim był głównym inicjatorem obrony pracowników Stoczni Północnej, którzy zostali zwolnieni za udział w strajku w sierpniu 1988 roku.
Zygmunt Błażek
W sierpniu 1980 roku uczestniczył w strajku w Unimorze, od września 1980 roku w „Solidarności”. Był szefem grupy zadaniowej zajmującej się kolportażem prasy niezależnej i związkowej, plakatowaniem i malowaniem haseł na murach, współorganizował też sieć łączności radiowo-telefonicznej dla „Solidarności”.
Kilkakrotnie zatrzymywany i wzywany na przesłuchania. W stanie wojennych internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku.
Jadwiga Chmielowska
Działaczka opozycyjna z województwa śląskiego, przez dziewięć lat ścigana przez władze komunistyczne listem gończym.
Jeszcze przed wstąpieniem w 1980 roku do NSZZ „Solidarność” kolportowała niezależne wydawnictwa. Była członkiem zarządu MKZ Katowice. Zasiadała w Zarządzie Regionu Śląsko-Dąbrowskiego związku. Należała do Koła Obrońców Ludzi Więzionych za Przekonania. Od 13 grudnia 1981 do 1990 roku przebywała w ukryciu, angażując się m.in. w działalność Solidarności Walczącej.
Po upadku PRL broniła praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Bardzo krytycznie wypowiadała się o obradach Okrągłego Stołu.
Józef Rymsza
W związku działa od 1980 roku, uczestnik strajków, aktualnie jest kierownikiem oddziału ZRG „Solidarność” w Kościerzynie.
Jan Antczak
Organizator sierpniowego strajku w Zakładzie Porcelany Stołowej Łubiana w Kościerzynie i przewodniczący tamtejszego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego nawoływał do biernego strajku w zakładzie pracy. 16 grudnia 1981 został aresztowany i osadzony w Areszcie Śledczym w Starogardzie Gdańskim i w Gdańsku.
Czesław Nowak
Znany i powszechnie szanowany portowiec. Uczestnik strajków w grudniu 1970 roku w Porcie Gdańskim. Współzałożyciel i członek Komitetu Strajkowego w sierpniu 1980 roku. Był jednym z organizatorów najdłuższego na Pomorzu strajku okupacyjnego, który miał miejsce w gdańskim porcie po wprowadzeniu stanu wojennego. Za to został skazany na 4,5 roku więzienia i 4 lata pozbawienia praw publicznych.
Jest współzałożycielem i prezesem Stowarzyszenia „Godność”, które walczy o upowszechnienie zgodnej z prawdą pamięci historycznej. W latach 1998-2006 pełnił funkcję radnego Miasta Gdańsk. Jeszcze w 1980 roku był jednym z inicjatorów przywrócenia krzyża na mogile żołnierzy na Westerplatte, a po upadku PRL doprowadził do postawienia pomników Józefowi Piłsudskiemu, Annie Walentynowicz oraz Ronaldowi Reaganowi i św. Janowi Pawłowi II w Gdańsku.
Andrzej Osipów
Uczestnik protestów robotniczych w grudniu 1970 roku oraz organizator strajków w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych nr 12 w sierpniu 1980 roku. W swoim zakładzie pracy zorganizował również strajk po wprowadzeniu stanu wojennego, za co został skazany na cztery lata pozbawienia wolności i dwa lata pozbawienia praw publicznych. W zakładzie karnym uczestniczył w dwóch głodówkach. W 1983 roku razem z innymi więźniami politycznymi napisał list do Jana Pawła II, prosząc o przyjazd do Polski.
Po wyjściu na wolność organizował pomoc dla represjonowanych, kolportował prasę podziemną, a na przełomie lat 80. i 90. wrócił do jawnej działalności związkowej. Jest wiceprezesem Stowarzyszenia „Godność”.
Tadeusz Wrona
Wieloletni pracownik naukowy Politechniki Częstochowskiej. Był jednym z założycieli i wiceprzewodniczącym „Solidarności” na uczelni. Po wprowadzeniu stanu wojennego został odsunięty od pracy dydaktycznej. W lutym 1989 roku uczestniczył w reaktywowaniu struktur związkowych na politechnice. Po upadku PRL był wieloletnim radnym i prezydentem Częstochowy.
Tadeusz Chmielewski
Pierwszy przewodniczący Regionu Elbląskiego NSZZ „Solidarność”. Już podczas studiów na Politechnice Gdańskiej był uczestnikiem protestu studentów w marcu 1968 roku. W czerwcu 1976 roku celowo nie wykonał polecenia przełożonych i nie przekazał podległym pracownikom w Zakładzie Produkcji Pomocniczej Elbląskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego informacji o wiecu poparcia dla Edwarda Gierka. Dzięki temu akcja komunistycznych władz, mająca wyglądać na spontaniczną, odniosła dużo mniejszy skutek.
Podczas wydarzeń sierpniowych był wiceprzewodniczącym komitetu strajkowego w Fabryce Domów Elbląskiego Kombinatu Budowlanego. W głównej mierze dzięki niemu jeszcze w październiku 1980 roku udało się wybudować pomnik ofiar grudnia ’70. Ze względu na swoją działalność był wielokrotnie inwigilowany przez bezpiekę. 13 grudnia 1981 roku został internowany i spędził dwanaście miesięcy w licznych ośrodkach. Po upadku ustroju był radnym i wiceprezydentem Elbląga.
Henryk Jagielski
Współorganizator strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w grudniu 1970 roku. Później domagał się ukarania winnych strzelania do robotników. W sierpniu 1980 roku również współorganizował strajk w stoczni. Został też wiceprzewodniczącym Komitetu Założycielskiego w swoim zakładzie pracy.
Za swoją postawę był inwigilowany i szykanowany w pracy. Znajdował się na liście pracowników przeznaczonych do zwolnienia. 13 grudnia 1981 roku przebywał z delegacją stoczniowej „Solidarności” w RFN i nie wrócił już do kraju. W następnych latach współorganizował demonstracje w Bremie przeciwko stanowi wojennemu w Polsce i starał się o pomoc dla represjonowanych rodaków i ich rodzin.
Irena Skalska
Uczestniczka sierpniowych strajków. Jedna z motorniczych tramwajów, które zjechały do zajezdni i tym samym przyczyniły się do uratowania rodzącej się „Solidarności”. Podczas strajków gotowała dla całej ponad stuosobowej załogi swojego zakładu.
mec. Piotr Andrzejewski
Adwokat, wiceprzewodniczący Trybunału Stanu i działacz opozycyjny. Podczas strajków sierpniowych był konsultantem prawnym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z siedzibą w Hucie „Katowice”. Po wprowadzeniu stanu wojennego bronił w procesach działaczy „Solidarności”. Ośmiokrotnie sądzono go dyscyplinarnie z powodu działalności politycznej, przez rok nie mógł wykonywać zawodu.
W latach 1983-1989 był członek podziemnego Komitetu Helsińskiego, a w 1989 roku – jednym z założycieli Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Pełnił funkcję przedstawiciela społecznego NSZZ „Solidarność” podczas procesu oskarżonych o spowodowanie masakry w grudniu 1970 roku na Wybrzeżu.
am
