W studiu Radia Gdańsk zakończył się trzeci tydzień rejestracji świadectw dźwiękowo-wizualnych, które złożą się na projekt „Wielka Solidarność”, realizowany przez naszą rozgłośnię wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej. W ostatnich dniach mieliśmy możliwość wysłuchać opowieści kolejnych gości, którzy podzielili się z nami cennymi wspomnieniami na temat początków „Solidarności”.
Nagrania posłużą do przygotowania okolicznościowych audycji historycznych i wydawnictwa na płycie DVD, zatytułowanego „#Pamięć. Sierpień 1980”. Między 29 czerwca a 3 lipca gościliśmy kolejnych uczestników historycznych wydarzeń.
W poniedziałek Radio Gdańsk odwiedzili: Andrzej Michałowski, działacz portowej „Solidarności’, Mariusz Popielarz, który zakładał „Solidarność” w gdańskim „C.Hartwig”, oraz socjolog Mariusz Muskat.We wtorek o swoich przeżyciach opowiedziała Krystyna Pacześny, która organizowała związek w gdańskim „Unimorze”, oraz Leszek Zborowski, założyciel solidarnościowej drukarni. W środę do studia zawitali Jan Schmidt i Antoni Szymański z gdańskich struktur oraz wieloletni przewodniczący słupskiej „Solidarności” Stanisław Szukała.
W czwartek poznaliśmy perspektywę artystyczną strajków. Wspomnieniami podzielili się fotograf dokumentalista Paweł Glanert i malarz Andrzej Piwarski. O wydarzeniach w Gdyni opowiadał Roman Stegart, natomiast o Annie Walentynowicz – jej syn Janusz. W piątek zarejestrowaliśmy ostatnich w tym tygodniu bohaterów „Solidarności”: reportażystkę Katarzynę Sędek, poetkę Bożenę Ptak i księdza Antoniego Ponińskiego.
Jeden z liderów portowej „Solidarności”. Już jako młody pracownik portu zaangażował się w protesty w grudniu 1970 roku. W sierpniu 1980 roku był członkiem portowego komitetu strajkowego i uczestniczył w rozmowach z delegacją władz. Zajmował się m.in. wykrywaniem esbeków i agentów, którzy zapisywali się do „Solidarności” w celach wywiadowczych, a później prowadził działalność podziemną, za co dwukrotnie został skazany na więzienie.
Członek Komisji Zakładowej w Przedsiębiorstwie Spedycji Międzynarodowej C. Hartwig w Gdyni, współtwórca redakcji niezależnego pisma „Biuletyn Informacyjny”. Podczas stanu wojennego na urlopie z jednostki wojskowej uczestniczył w strajku w swoim zakładzie pracy. W latach 80. był łącznikiem między środowiskami akademickimi Gdańska a strukturami związkowymi w Porcie Gdańskim. Kolportował wydawnictwa podziemne i emigracyjne. W 1986 roku zorganizował podziemny zjazd NZS w Gdańsku, a w maju 1988 roku był jednym z inicjatorów strajku solidarnościowego ze Stocznią Gdańską na Uniwersytecie Gdańskim.
Mariusz Muskat
Socjolog i dziennikarz. Uczestnik strajków sierpniowych w Stoczni Gdańskiej. Pełnił funkcje tłumacza i członka służb informacyjnych. Był kierownikiem Zespołu Analiz Bieżących Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych przy MKZ Gdańsk. Po kryzysie bydgoskim w marcu 1981 roku współodpowiadał za obieg i treść informacji w całym związku. W dniu wprowadzenia stanu wojennego został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku.
Krystyna Pacześny
Krystyna Pacześny wspomina – „W 1980 r byłam zatrudniona w gdańskim Unimorze. W czasie strajku sierpniowego wspomagałam strajkujących stoczniowców. W czasie stanu wojennego wspólnie Alicją Bzomą i Majką Litwinowicz drukowałyśmy ulotki, wnosiłyśmy je „na zakład” i kolportowałyśmy wśród załogi. Materiały o bieżącej sytuacji, komentarze i artykuły przekazywali działacze „Solidarności”, którym udało się uniknąć internowania. Wszystko to było dla ludzi bezcenne i dodawało otuchy. Sprzęt, na którym pracowałyśmy, był archaiczny, niesprawny i często się psuł. Ponieważ w Unimorze stacjonowało wojsko, na bramie mieliśmy kontrole, więc każda z nas wypracowała metodę, aby uniknąć wpadki. Długo się udawało. W końcu Ala i Majka zostały aresztowane i na pół roku trafiły do aresztu. Ja uniknęłam aresztowania, bo w tym czasie byłam już na urlopie macierzyńskim. Przez cały czas stanu wojennego brałam czynny udział w manifestacjach solidarnościowych. Moja postawa wtedy, to być w oporze do ówczesnej władzy. Wyrażało się to m.in. w takim drobiazgu, jak noszenie oporników wpiętych w odzieży”.
Od 1979 roku działacz Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Kolportował i drukował ulotki, a także przywoził niezależne wydawnictwa z Warszawy do Gdańska. W sierpniu 1980 roku brał bezpośredni udział w przygotowaniach do strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. 14 sierpnia rozdawał w wagonach SKM ulotki nawołujące do strajku i obrony zwolnionej z pracy Anny Walentynowicz. Współorganizował drukarnię „Solidarności” i uczył pracowników stoczni produkować ulotki. Po wprowadzeniu stanu wojennego uczestniczył w strajku w Stoczni Gdańskiej. Tuż przed pacyfikacją wyniósł ze stoczni wraz z dwójką działaczy sprzęt poligraficzny.
Uczestnik strajku w Gdańskiej Stoczni Remontowej i w ulicznych protestach w grudniu 1970 roku. Od września 1980 w „Solidarności”. Po wprowadzeniu stanu wojennego pomagał internowanym w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku. Przywoził im żywność, papierosy i książki.
Współtworzył związek zawodowy NSZZ „Solidarność” w Sądzie Rejonowym w Gdańsku, był członkiem komisji zakładowej. W latach 1980-1981 zasiadał w Prezydium Krajowej Komisji Koordynacyjnej Resortu Wymiaru Sprawiedliwości NSZZ „Solidarność”. Był wieloletnim rodzinnym kuratorem sądowym, posłem i senatorem. Aktywnie działa w organizacjach wspomagających rodzinę.
Uczestnik strajków w Słupsku i jeden z działaczy podziemnej „Solidarności”, wcielonych w stanie wojennym do tzw. wojskowych obozów specjalnych, gdzie poddano strajkujących ciężkim warunkom. Po upadku PRL wieloletni przewodniczący słupskiego Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność”.
Paweł Glanert
Pracownik Stoczni Gdańskiej im. Lenina, uczestnik strajku z 1970 i 1980 roku, działacz podziemnej „Solidarności”. Jako fotograf dokumentował narodziny i rozwój związku, a także zajścia i zamieszki protestacyjne na ulicach Gdańska w okresie stanu wojennego. Był kilkukrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany.
Lider „Solidarności” w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni. Pod koniec lat 70. kolportował na terenie zakładu pismo Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Jako jeden z pierwszych w gdyńskiej stoczni przyłączył się do strajków sierpniowych, a później wszedł w skład komitetu założycielskiego na swoim wydziale. Po wprowadzeniu stanu wojennego brał udział w strajku okupacyjnym. Działał w podziemiu aż do 1988 roku, będąc jednym z najważniejszych przywódców „Solidarności” w Gdyni. Po zmianach ustrojowych dalej aktywnie działał w „Solidarności”.
Artysta malarz, grafik, działacz społeczny i polonijny, mieszkający w Berlinie i Gdańsku. Tuż po podpisaniu porozumień sierpniowych stworzył cykl obrazów, inspirowanych strajkami i rodzącym się ruchem „Solidarności”. Później do tej tematyki wracał wielokrotnie. W europejskich stolicach organizował liczne manifestacje przeciw wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Współpracował z Rządem RP na uchodźstwie i wspierał działaczy związkowych.
Syn Anny Walentynowicz, działaczki niepodległościowej Wolnych Związków Zawodowych oraz współtwórczyni i legendy „Solidarności”. To zwolnienie jej z pracy na pięć miesięcy przed emeryturą wywołało sierpniowe strajki robotników, w czasie których powstał związek. Służba Bezpieczeństwa wielokrotnie ją inwigilowała, a nawet próbowała zabić. Dziś Janusz Walentynowicz propaguje pamięć o matce i jej wieloletniej działalności.
Katarzyna Sędek
Sopocianka, studiowała w Poznaniu. Jesienią 1980 roku odbywała studencką praktykę dziennikarską w Radiu Gdańsk, w redakcji literackiej. W tym samym czasie zaangażowała się w budowanie struktur Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Uniwersytecie Gdańskim. Gdy po praktyce powróciła na Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, weszła do tamtejszej struktury NZS. Jednocześnie zgłosiła się do zespołu prof. Strzeleckiego, który wykonywał badania socjologiczne dużych zakładów pracy w PRL. W zespole tym była ankieterką. Pracowała także w radiowym Biurze Informacji Prasowej „Solidarności”, obsługując m.in. I Zjazd Solidarności. Z tych materiałów powstał reportaż z II tury I Zjazdu, dzięki któremu została zakwalifikowana do egzaminów na studia reżyserskie w Szkole Filmowej w Łodzi. W stanie wojennym dwukrotnie weryfikowana jako dziennikarz.
Poetka i uczestniczka strajków sierpniowych. Członkini Zarządu Regionu Gdańskiego „Solidarności” i Komitetu Założycielskiego „Solidarności” w gdańskim Teatrze Wybrzeże. Jeden z jej wierszy ukazał się w biuletynie strajkowym i był później wielokrotnie śpiewany, m.in. przez Jacka Kaczmarskiego. Znalazła się w trzyosobowej reprezentacji literatów w czasie strajku w Stoczni Gdańskiej. W pierwszych miesiącach stanu wojennego ukrywała w swoim mieszkaniu Janusza Satorę, działacza „Solidarności” z zakładów „Elmor” w Gdańsku. Wielokrotnie publikowała w prasie podziemnej.
ks. Antoni Poniński
Doktor nauk teologicznych i historyk, kapłan diecezji włocławskiej. Od lat bada najnowsze dzieje Kościoła w Polsce i opisuje represje, jakie spotykały duchownych ze strony władz komunistycznych. Znał osobiście księdza Jerzego Popiełuszkę, brał udział w toruńskim procesie jego zabójców w 1984 roku.
am
