Do tej pory ukazało się wiele książek poświęconym dziejom Gdańska. Nie było jednak publikacji opisującej działalność narodowych socjalistów przed i w czasie II wojny światowej. Ta luka właśnie została wypełniona. Gdańsk 1930-1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta to najnowsza publikacja Dietera Schenka, honorowego obywatela Gdańska. Autor przedstawia okoliczności powołania Wolego Miasta Gdańska i pokazuje jak rodził się tu ruch narodowych socjalistów, ze szczególnym uwzględnieniem działalności ich przywódcy Alberta Forstera. Doceniając jego zasługi Hitler mianował go gauleiterem Gdańska, a ten szczycił się dobrymi stosunkami z przywódcą i często powoływał na swoje wpływy. Czuł się wręcz „małym Hitlerem”. I rzeczywiście cieszył się zaufaniem fuhrera, jako jedyny gauleiter (czyli osoba zarządzająca regionem) miał do własnej dyspozycji samolot.
Albert Forster doprowadził do prześladowań Żydów w Gdańsku, którzy zostali zmuszeni do emigracji lub stracili majątki, a nawet życie. Po 1. września 1939 r. zaczęły się prześladowania Polaków. Najłagodniejszą formą był obowiązek pozdrawiania Niemców na ulicach. Polacy musieli to uczynić bezzwłocznie jak tylko zobaczyli Niemca. Znacznie gorsze były bezprawne aresztowania, masowe wysiedlenia (m.in. mieszkańców Gdyni), przymusowe wywożenie polskich dzieci do Rzeszy, denacjonalizacja poprzez przymusowe wpisywanie na volkslistę (choć zdarzało się, że to uratowało komuś życie; znacznie mniej Polaków trafiło na listę w Kraju Warty, a prześladowania tam były surowsze i bardziej bezwzględne), wysyłanie do obozu koncentracyjnego lub śmierć. Za wiedzą i zgodą Forstera doszło do ataku na Westerplatte i mordu w Lasach Piaśnickich, bezprawnie skazano na śmierć obrońców Poczty Polskiej, powstał i działał obóz Stutthof. „Mały Hitler” był panem życia i śmierci w zarządzanym przez siebie „państwie”.
Dieter Schenk, który bada niemieckie zbrodnie wojenne, szczegółowo i systematycznie przedstawił narodziny i rozkwit ruchu narodowych socjalistów. Zebrał informacje, które historycy do tej pory szukali w różnych publikacjach. Przytacza wiele liczb i faktów, często nieznanych współczesnym mieszkańcom Pomorza. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że mieszka na terenie dawnego Wolnego Miasta Gdańska. Jego obszar liczył niecałe 2000 kilometrów kwadratowych, obejmował nie tylko Gdańsk, ale także Sopot, obecny powiat nowodworski, Kociewie i część Kaszub.
Jedną z największych wartości tej książki są ilustracje pokazujące Gdańsk opanowany przez zwolenników Hitlera, pełen swastyk i ludzi z wyciągniętą prawą ręką oznaczającą pozdrowienie. W innych publikacjach rzadko można spotkać tak bogaty materiał ilustracyjny.
Warto podkreślić także bardzo ładną szatę graficzną książki, która ukazała się w gdańskim wydawnictwie Oskar. Ilustracje, przejrzysty układ tekstu, kredowy papier sprawiają, że chętnie się sięga po publikację. Ułatwieniem dla czytelników jest umieszczenie przypisów na końcu książki, co sprawia, że osoba niezainteresowana źródłami i literaturą może skupić się jedynie na tekście. W suplemencie znajduje się także lista nazwisk osób, które zostały opisane.
Mimo, że w tytule znajdują się daty 1930 – 1945 r., autor nie ogranicza się tylko do tego okresu. Poznajemy okoliczności powstania Wolnego Miasta, jego struktury i nastawienie Niemców i Polaków do terytorium, które powstało w wyniku traktatu wersalskiego kończącego I wojnę światową. Dieter Schenk opisuje także dzieje powojenne. Rozpoczyna od opuszczenia tych terenów przez Niemców i procesy zbrodniarzy (m.in. Alberta Forstera, którego na karę śmierci skazano w budynku obecnej Opery Bałtyckiej, gdzie wcześniej organizował wiece ze sobą w roli głównej). Przytacza fakty dotyczące przejęcia władzy przez polskie władze, komunizmu i roli gdańszczan w jego obaleniu. Wymowna jest ostatnia fotografia umieszczona w publikacji. To rodzinne zdjęcie gdańszczan wykonane 11 czerwca 2000 r. na Długim Targu. To oni teraz są gospodarzami Gdańska.
Dieter Schenk (ur. 1937 r.) jest honorowym obywatelem Gdańska. Porzucił pracę w policji, aby zająć się działalnością na rzecz praw człowieka. Od ponad 20 lat prowadzi badania nad zbrodniami hitlerowskimi, zwłaszcza w Polsce. Do tej pory ukazało się kilka książek poświęconych działalności zwolenników Hitlera w Gdańsku: Poczta Polska w Gdańsku: dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego; Albert Forster – gdański namiestnik Hitlera: zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich; Jak pogoniłam Hitlera: Gdańszczanka-Polka w ruchu oporu. Oprócz książek o zbrodniach hitlerowskich pisze powieści, książki dla młodzieży i książki o polityce.
Promocja książki Gdańsk 1930-1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta odbędzie się 20 listopada (w czwartek) o godz. 18:00 w Bibliotece Manhattan w Gdańsku Wrzeszczu (UWAGA! Na kilka godzin przed promocją organizatorzy zmienili miejsce spotkania). Rozmowę o książce poprowadzi Jan Daniluk (historyk pionu naukowego IPN w Gdańsku i jednocześnie bloger Radia Gdańsk) i Krzysztof Grynder (wydawca).
