Wielkim Czwartkiem katolicy i protestanci rozpoczynają dni, w których na nowo przeżywają najważniejsze dla chrześcijan wydarzenia – mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Triduum Paschalne to bezpośrednie przygotowanie do Wielkanocy. W tym roku prawosławni za tydzień będą obchodzić „święto świąt”, czyli najważniejszą uroczystość w kalendarzu liturgicznym.

Triduum Paschalne to jedyny okres w Kościele katolickim, gdy czas celebrowania liturgii zrównuje się z czasem, w którym mają miejsce wydarzenia z życia Jezusa. Czwartek to wspominanie paschy Jezusa, piątek męki i śmierci, sobota to oczekiwanie na niedzielną radość zmartwychwstania. 

WIELKI CZWARTEK

W Wielki Czwartek liturgia uobecnia Ostatnią Wieczerzę, ustanowienie przez Jezusa Eucharystii oraz kapłaństwa. Rano we wszystkich kościołach katedralnych biskup diecezjalny wraz z kapłanami odprawia Mszę Krzyżma. Jest ona wyrazem jedności duchowieństwa diecezji. Odnawiane są przyrzeczenia kapłańskie. Biskup święci oleje, które przez cały rok służą przy udzielaniu sakramentów chrztu, namaszczenia chorych i święceń kapłańskich.

Wieczorem w kościołach jest celebrowana Msza Wieczerzy Pańskiej i to jest właśnie moment rozpoczęcia Triduum Paschalnego. Związane jest to z żydowską rachubą czasu. Każde święto rozpoczyna się już poprzedniego dnia wieczorem po zachodzie słońca. O jedności poszczególnych nabożeństw Triduum Paschalnego świadczy to, że czwartkowa i piątkowa liturgia nie kończą się błogosławieństwem. Następuje ono dopiero po Wigilii Paschalnej. W swej istocie Triduum Paschalne trwa więc nieprzerwanie od Mszy Wieczerzy Pańskiej w czwartkowy wieczór, aż do Nieszporów Uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego w Niedzielę Wielkanocną wieczorem.

Przed rozpoczęciem liturgii w Wielki Czwartek opróżnia się tabernakulum, w którym przez cały rok przechowywany jest Najświętszy Sakrament. Aż do Nocy Zmartwychwstania jest ono puste. Czwartkowa msza jest dziękczynieniem za ustanowienie Eucharystii i kapłaństwa służebnego. Nawiązuje do Ostatniej Wieczerzy, którą Jezus spożywał z apostołami. Była to uczta paschalna, przypominająca wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej. Wszystkie gesty i słowa Jezusa, błogosławieństwo chleba i wina, nawiązują do żydowskiej tradycji. Jednak Chrystus nadał tej uczcie nowy sens, mówiąc, że poświęcony chleb jest Jego Ciałem, a wino Krwią, ustanowił Eucharystię.

W Wielki Czwartek śpiewa się hymn „Chwała na wysokości Bogu”, którego nie było przez cały Wielki Post. Po homilii kapłan umywa stopy dwunastu mężczyznom. Przypomina to gest Chrystusa i wyraża prawdę, że Kościół, tak jak Chrystus, jest nie po to, żeby mu służono, lecz aby służyć. Po mszy św. rusza procesja do tzw. ciemnicy. Tam rozpoczyna się adoracja Najświętszego Sakramentu. Symbolem pojmania Jezusa jest brak ozdób na ołtarzu, np. obrusa i świec. Tak będzie aż do Wigilii Paschalnej w sobotę.

WIELKI PIĄTEK

Wielki Piątek to jedno z najważniejszych świąt protestanckich. Celebrowanie tego dnia odbywa się w ciszy i skupieniu. Protestanci mogą być tego dnia zwolnieni z pracy. Przez cały dzień odbywają się uroczyste msze święte, w czasie których, podobnie jak w katolicyzmie, odczytywane są fragmenty z Pisma Świętego, dotyczące męki Chrystusowej. Rozpamiętywana jest wtedy śmierć Jezusa oraz jej znaczenie dla wyznawców i całego świata. W dzień ten nie obowiązuje post, je się zwyczajowo białe mięso i przyjmuje Eucharystię. Śmierć Chrystusa staje się centralnym punktem wiary protestanckiej, gdyż przez nią każdy wierny jest zbawiony, niezależnie od swoich uczynków.

Wielki Piątek w Kościele katolickim to dzień Krzyża. Nie jest tego dnia odprawiana msza św. Po południu odbywa się Liturgia Męki Pańskiej. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy do kościoła. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem. Później czytane są fragmenty Biblii. Natomiast śpiewa się lub czyta, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Centralnym punktem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Najpierw zasłonięty fioletowym suknem krzyż kapłan uroczyście odsłania, później uczestnicy nabożeństwa oddają cześć Krzyżowi Świętemu. Przyklękają, a często także całują krzyż. Po tej części przynosi się Najświętszy Sakrament z ciemnicy i wierni mogą przystąpić do komunii.

Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Jego wystrój ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. Monstrancja jest okryta białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W wielu kościołach rozpoczyna się ono o godzinie 15:00, gdyż zgodnie z Ewangelią właśnie około tej godziny Jezus zmarł na krzyżu.

WIELKA SOBOTA

Wielka Sobota to dzień ciszy. Najważniejsza jest Wigilia Paschalna, która rozpoczyna się wieczorem. Liturgicznie nie należy już do Wielkiej Soboty, ale do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego. Ma to związek z żydowską rachubą czasu, zgodnie z którą dzień zaczyna się po zapadnięciu zmroku. W Kościele katolickim jest kategoryczne polecenie, żeby wszystkie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywały się więc po zapadnięciu zmroku.

Msza rozpoczyna się od poświęcenia ognia przed kościołem. Następnie zapalony paschał wnoszony jest do ciemnego kościoła. Od niego będą zapalane świece, które wierni przyniosą ze sobą. Światło coraz bardziej rozjaśniające kościół ma przypomnieć, że Jezus prawdziwie zmartwychwstał i jest Światłością świata. Zwieńczeniem obrzędu światła jest uroczysta pieśń – Exultet, która zaczyna się od słów: „Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga”.

Dalsza część liturgii paschalnej to czytania przeplatane psalmami. Przypominają one całą historię zbawienia, poczynając od stworzenia świata, przez wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej, proroctwa zapowiadające Mesjasza, aż do Ewangelii o zmartwychwstaniu Jezusa. Tej nocy powraca po blisko pięćdziesięciu dniach uroczysty śpiew „Alleluja”.

Kapłan dokonuje poświęcenia wody, która przez cały rok będzie służyła przede wszystkim do chrztu. Czasami, na wzór pierwotnych wspólnot chrześcijańskich, w noc paschalną chrzci się katechumenów, udzielając im zarazem bierzmowania i pierwszej Komunii św. Wszyscy wierni odnawiają swoje przyrzeczenia chrzcielne, wyrzekając się grzechu, szatana i wszystkiego, co prowadzi do zła oraz wyznając wiarę w Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego.

Wigilia Paschalna kończy się Eucharystią i procesją rezurekcyjną. W większości kościołów katolickich w Polsce procesja rezurekcyjna nie odbywa się w Noc Zmartwychwstania, ale przenoszona jest na niedzielny poranek.

Wielu katolikom ten dzień kojarzy się tylko z święceniem pokarmów na pamiątkę baranka paschalnego, którego spożywał Jezus podczas uczty z uczniami w Wieczerniku oraz jajek, które symbolizują nowe życie, ale to zwyczaj, który nie jest najważniejszy tego dnia. W Wielką Sobotę wierni do późnych godzin wieczornych odwiedzają w kościołach symboliczne groby Chrystusa.

Inaczej świętują Wielką Sobotę i Wielką Niedzielę protestanci. Nie święcą pokarmów ani też nie malują żadnych pisanek. Święci się natomiast paschał, wodę oraz ogień. Rozpoczynają się także msze rezurekcyjne. W dni te odbywają się standardowo msze święte. Dodatkowo czytane są fragmenty Pisma Świętego. Szczególnie ważne jest radowanie się w czasie tych świąt, gdyż Jezus zmartwychwstał. 

Marzena Bakowska/Anna Rębas/mk