Leon Pluciński, Kajetan Dzierżykraj-Morawski, Kazimierz Papée i Marian Chodacki – byli komisarze Rzeczpospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku zostali uhonorowani pamiątkową tablicą. Odsłonięto ją na współczesnej siedzibie rektoratu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, gdzie po pierwszej wojnie światowej działał pierwszy Komisariat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej.
Po I wojnie światowej Gdańsk – na mocy traktatu między mocarstwami – nie wrócił w granice Rzeczpospolitej Polskiej. Zamiast tego nadano mu status wolnego miasta, w którym Polacy stanowili od dziesięciu do piętnastu procent ludności. Komisarze RP w Wolnym Mieście Gdańsku byli tymi, którzy reprezentować mieli interes Polski i jej obywateli w wolnym mieście.
(Fot. PAP/Adam Warżawa)
– W okresie międzywojennym Rzeczpospolita Polska miała prawo utworzyć swój komisariat w tym dziwnym tworze, jakim było Wolne Miasto Gdańsk. Komisarze mieli pilnować polskich praw państwowych i narodowych, a wysyłani byli tu bardzo doświadczeni politycy i dyplomaci – wyjaśniał wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin. – Na gmachu, który przez kilka pierwszych lat był siedzibą komisariatu, odsłoniliśmy tablicę poświęconą czterem najważniejszym i najbardziej zasłużonym komisarzom – dodał Sellin.
Wiceminister, wymieniając zasługi upamiętnionych komisarzy, zaznaczył, że żaden z nich nie był rodowitym mieszkańcem Pomorza Gdańskiego, a w ich życiorysach można odnaleźć wiele wspólnych punktów. – Połączyła ich wytężona praca dla Polski, zarówno w czasach niewoli, jak i po odzyskaniu niepodległości, kiedy kontynuowali działanie w organach odrodzonej Rzeczypospolitej – ocenił.
(Fot. Radio Gdańsk/Bartosz Stracewski)
Przypomniał, że trzech z nich działało dla kraju „w warunkach emigracyjnych, po napaści na Polskę III Rzeczy i Związku Sowieckiego w 1945 roku”. – Marian Chodacki i Kazimierz Papée w latach I wojny światowej służyli w Legionach Polski. Natomiast Leon Pluciński i Kajetan Dzierżykraj-Morawski wspierali dążenia niepodległościowe kraju w organach politycznych – wyjaśniał.
Dodał, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Papée i Morawski pełnili wysokie funkcje w polskiej dyplomacji, natomiast Pluciński aktywnie działał w sejmie RP jako poseł I i II kadencji a także wicemarszałek Sejmu.
(Fot. PAP/Adam Warżawa)
Leon Pluciński, Kajetan Dzierżykraj-Morawski, Kazimierz Papée i Marian Chodacki w wyjątkowy sposób przysłużyli się sprawie polskiej. Często narażając samych siebie walczyli o poszanowanie praw i godności, kultury i tradycji polskich na nieprzyjaznym dla rodaków terenie.
– Wiemy, że Wolne Miasto Gdańsk nie miało nic wspólnego z wolnością. Polska reprezentacja, czyli komisarze generalni, miała za zadanie pilnować i raportować o tym, co dzieje się tu z Polakami. Odsłonięcie tablicy memoratywnej to przywołanie nazwisk tych komisarzy, żeby pokazać zaangażowanie i wielki wysiłek odrodzonej Rzeczypospolitej, aby Gdańsk jak najbardziej wiązać z Polską – wyjaśniał dr Paweł Warot, dyrektor gdańskiego oddziału IPN. – Po 1 września 1939 roku wiele osób straciło życie tylko dlatego, że byli Polakami – zaznaczał dr Warot.
(Fot. PAP/Adam Warżawa)
Siedziba pierwszego komisariatu zlokalizowana została w miejscu, gdzie zbrodniarze dokonywali eksperymentów – przypominał poseł na sejm RP, Kacper Płażyński.
– W czasie Wolnego Miasta Gdańska w tym budynku pracowali nasi przedstawiciele, przedstawiciele Rzeczpospolitej Polskiej. Ale w budynkach uniwersyteckich pracowali wtedy profesorowie dokonujący makabrycznych eksperymentów na polskich bohaterach. Urzędował tu rektor odznaczony przez Adolfa Hitlera, zabijający osoby z niepełnosprawnością umysłową, a studenci odbywali co tydzień zajęcia z czystości rasowej. W takich warunkach, w takim nastroju, szykanach i codziennej obawie o własne życie, musieli żyć Polacy – przywoływał ciemną kartę historii Płażyński.
(Fot. PAP/Adam Warżawa)
– Ta tablica wypełnia pewien brak, bo osoby związane z Gdańskim Uniwersytetem Medycznym często zastanawiały się, co było w tym budynku przed wojną. Szukając, można było poznać historię tego miejsca, są archiwalne zdjęcia pracowników przed tym budynkiem. Ta tablica spełnia więc ważną rolę i uzupełnia brak informacji i edukacji w tym miejscu – przekonywał rektor Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego prof. dr hab. Marcin Gruchała.
(Fot. Radio Gdańsk/Bartosz Stracewski)
W ramach obchodów przy budynku Atheneum Gedanense Novum odsłonięto też wystawę poświęconą działaczom i osobom związanym z Klubem Sportowym Gedania. Wystawa „Gedania. Z miłości do sportu z dumy bycia Polakiem” to ekspozycja poświęcona historii Gedanii. Jej wernisaż odbył się 15 września 2022 roku w Gdańsku, podczas obchodów rocznicy utworzenia KS Gedania. Ekspozycja składa się z 33 paneli, wzbogacają ją unikalne, pokolorowane zdjęcia Gedanistów.
Bartosz Stracewski/PAP/ua
