Cmentarz Centralny, zwany potocznie Srebrzyskiem, jest drugą pod względem wielkości gdańską nekropolią. Powstał w latach 1924-1925, a w 1928 roku poświęcono kaplicę na jego terenie. W 1937 roku  zaczął służyć jako cmentarz komunalny dla mieszkańców Gdańska – wytyczono wtedy główną aleję i zaplanowano układ przestrzenny nekropolii o charakterze tarasowym (obecnie jest tu 14 rejonów). Z kolei otoczenie bramy cmentarnej z podjazdem i dwoma ceglanymi budynkami gospodarczymi urządzono w 1940 roku.

W czasie II wojny światowej na cmentarzu chowano – oprócz cywilów – niemieckich żołnierzy poległych podczas ataku na Westerplatte, a także innych żołnierzy Wehrmachtu, SS-manów i ofiary pierwszego nalotu Brytyjczyków na Gdańsk w 1942 roku. Pogrzebom tym nadano propagandowy charakter.

Po zakończeniu wojny, do końca lat 70., cmentarz służył jako główne miejsce pochówku zmarłych gdańszczan, w tym wielu znanych osobistości. Spoczywają tu między innymi: Lech Bądkowski, pisarz i działacz społeczny, Franciszek Duszeńko, rzeźbiarz, Izabella Trojanowska, regionalistka i dziennikarka, Janina Jarzynówna-Sobczak, tancerka, choreograf baletu i pedagog, Anna Walentynowicz, działaczka „Solidarności”, Krystyna Chojnowska-Liskiewicz, żeglarka, która odbyła podróż morską dookoła świata na jachcie „Mazurek”, Zdzisław Kieturakis, słynny gdański chirurg, oraz Józef Czyżewski, działacz Polonii Gdańskiej, którego grób przeniesiono tu po wojnie z cmentarza Kaplicy Królewskiej w pobliżu Politechniki Gdańskiej. Miejscem, któremu nadano szczególnie prestiżowy charakter, stała się wytyczona w 1960 roku według projektu Heleny Sulimierskiej Aleja Zasłużonych, gdzie chowano członków Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej (następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej), weteranów wojny domowej w Hiszpanii, oficerów Ludowego Wojska Polskiego, ale też wielu znanych gdańszczan – spoczywają tu między innymi Marian Seredyński, Marian Pelczar, pierwszy prezydent Gdańska Franciszek Kotus-Jankowski i Stanisław Sołdek.

CZYJ GRÓB ZNAJDZIEMY NA SREBRZYSKU?

Zmarły w 1959 roku Marian Seredyński był działaczem społecznym i dyrektorem Polskich Szkół Handlowych w Wolnym Mieście Gdańsku. Działał w Gdańskiej Macierzy Szkolnej, należał do Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku oraz Polskiej Rady Kultury. Był też harcerzem, a po II wojnie światowej został nauczycielem i dyrektorem sopockiego Państwowego Gimnazjum i Liceum Handlowego.

Marian Pelczar – kolejna zasłużona postać – był historykiem, doktorem filozofii oraz dyrektorem Biblioteki Miejskiej, a następnie Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk. W 1934 roku podjął pracę w Szkole Ekonomiczno-Handlowej w Gdańsku. Ponownie przybył do miasta w 1945 roku jako członek grupy operacyjnej Ministerstwa Oświaty mającej zorganizować życie naukowe i kulturalne w Gdańsku. Zgromadził i zabezpieczył zbiory Biblioteki Miejskiej oraz Archiwum Państwowego, nadał bibliotece wysoką rangę naukową, a także opublikował liczne teksty dotyczące Gdańska i Pomorza Gdańskiego.

W Alei Zasłużonych spoczywa również Franciszek Kotus-Jankowski, pierwszy polski prezydent Gdańska po II wojnie światowej w latach 1945-1946 i późniejszy dyrektor Państwowych Zakładów Samochodowych w Gdyni.

PATRON SŁYNNEGO „SOŁDKA”

Następną interesującą postacią spoczywającą na Srebrzysku jest zmarły w 1970 roku Stanisław Sołdek, stoczniowiec, który zasłynął w latach 1947-1948 tym, że udało mu się wyrobić 206 proc. normy, pracując w brygadzie traserskiej. To osiągnięcie zadecydowało o wybraniu go na patrona pierwszego zbudowanego po II wojnie światowej przez polski przemysł okrętowy statku typu B-30, który nazwano właśnie „Sołdek”; okręt zwodowano w 1948 roku. Stanisław Sołdek skończył szkołę średnią, a następnie Wydział Budowy Okrętów Politechniki Gdańskiej. Awansował na kierownika brygady na Wydziale Obróbki Kadłubów Stoczni Gdańskiej, był też posłem na sejm w latach 1952- 1956. Następnie pracował w Polskim Rejestrze Statków, gdzie został dyrektorem technicznym, a później powołano go na dyrektora naczelnego Stoczni Wisła.

W Alei Zasłużonych pochowane zostały również inne znaczące osoby: zmarły w 1972 roku Wacław Czarnowski, pierwszy dyrektor Stoczni Gdańskiej, Franciszek Chudoba, pierwszy wiceprezydent Gdańska w latach 1945-1956, Henryk Śliwowski, wojewoda gdański w latach 1972-1979, Jerzy Kołodziejski, profesor Politechniki Gdańskiej, wojewoda gdański w latach 1979-1982, prof. Stanisław Rydlewski, zmarły w 1970 roku rektor Politechniki Gdańskiej, Józef Więckowski, profesor Politechniki Gdańskiej, czy Małgorzata Pipkowa, uczestniczka obrony Poczty Polskiej w Gdańsku. Na Srebrzysko przeniesiono także grób Ernsta Edvarda Bonstedta, zmarłego w 1914 roku dyrektora szkoły Conradinum.

ZASŁUŻENI DLA „SOLIDARNOŚCI”

Obecnie w przedłużonej alei spoczywają osoby zasłużone dla powojennej historii Gdańska i Polski. Znaleźć tu można grób Olgi Krzyżanowskiej, lekarki, członkini „Solidarności”, posłanki na sejm i senatora Rzeczpospolitej. Spoczywa tu także Alina Pienkowska-Borusewicz, pielęgniarka, działaczka opozycji demokratycznej w czasach PRL, zaangażowana w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współredaktorka listy 21 postulatów, członkini „Solidarności”, senator w latach 1991-1993. Kolejną zasłużoną dla NSZZ „Solidarność” osobą pochowaną w tym miejscu jest Magdalena Modzelewska-Rybicka, działaczka opozycji demokratycznej, współzałożycielka Ruchu Młodej Polski, uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej i działaczka związkowa. Znajduje się tu także grób Arkadiusza „Arama” Rybickiego, który zginął w katastrofie smoleńskiej – polityka, działacza społecznego i samorządowego, działacza Ruchu Młodej Polski i ROPCiO, redaktora czasopisma „Bratniak”, działacza NSZZ „Solidarność”, dyrektora Nadbałtyckiego Centrum Kultury, posła na sejm V i VI kadencji. Srebrzysko jest również miejscem pochówku Anny Marii Kurskiej, sanitariuszki w powstaniu warszawskim, założycielki „Solidarności” w sądownictwie, sędzi i senatora RP.

Wśród znanych osób pochowanych na Cmentarzu Srebrzysko znajdziemy także Zbigniewa Żakiewicza, pisarza, Brunona Synaka, profesora, socjologa, polityka, działacza samorządowego, prezesa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Huberta Górnowicza, profesora Uniwersytetu Gdańskiego, Stanisława Pestkę, poetę i pisarza kaszubskiego, oraz Zenona Plecha, żużlowca.

Posłuchaj materiału naszej reporterki: