Jeszcze nigdy w 15-letniej historii Nagrody Literackiej Gdynia tyle książek nie ubiegało się o Literackie Kostki. Spośród wszystkich, aż 537 nadesłanych zgłoszeń kapituła wybrała 20 nominowanych tytułów, po pięć w każdej z czterech kategorii: eseistyka, poezja, proza, przekład na język polski. Ze względu na pandemię koronawirusa nominacje zostały ogłoszone w mediach społecznościowych oraz na stronie nagrody.
W tym roku do konkursu zgłoszono rekordową liczbę tytułów, bo aż 537. Największą popularnością cieszyły się poezja (193 książki) i proza (134 książki). W kategorii przekład napłynęło 107 zgłoszeń, a w kategorii eseistyka – 103.

– W naszych dyskusjach, które od marca przeniosły się na forum mailowe, było w tym roku wyjątkowo wiele ognia – rzecz jasna „przyjaznego” – komentuje przewodnicząca kapituły prof. Agata Bielik-Robson, ujawniając, że korespondencja zebrana w jeden dokument zajęłaby ponad pięćdziesiąt stron. – Z tej nadzwyczaj żywej, choć medialnie zapośredniczonej debaty wyłoniły się nasze piątki.

ESEJE Z POGRANICZA LITERATURY

W kategorii „esej” nominowano pięcioro autorów, którzy napisali eseje z pogranicza literatury. – Tym razem jakoś niespecjalnie przypadła nam do gustu zeszłoroczna krytyka i teoria literacka, za to bardzo spodobały się eseje quasi-reportażowe: „Donikąd: Michała Milczarka (wyd. Czarne) – książka, która jest tyleż o podróży zewnętrznej, ileż podróżą wewnętrzną, przemierzającą fantazmat Rosji w duszy Polaka, oraz „Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota” Pawła Piotra Reszki (wyd. Agora), rzecz pokazująca, że wszystkiego można się dowiedzieć, nawet tego, co najbardziej skryte i podłe, jeśli zada się właściwe pytanie. Bardzo dobrze oceniliśmy też sążnisty esej akademicki o kinie, opowiadający żywym i nieżargonowym językiem o narodzinach polskiego przemysłu filmowego: „Gorączka filmowa. Kinomania w międzywojennej Polsce” Pawła Sitkiewicza (wyd. słowo/obraz terytoria) oraz także mieszczącą się w ramach teorii kultury książkę Agaty Sikory „Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć” (wyd. Karakter), która jasno i prosto wszystko to nam właśnie wykłada. Last, but not least – nominowaliśmy „Patyki, badyle” Urszuli Zajączkowskiej (wyd. Marginesy), jedyny w swoim rodzaju esej, który użycza mowy naszym niemym zielonym towarzyszom: drzewom, kwiatom, krzewom, źdźbłom trawy… – komentuje prof. Agata Bielik-Robson.

POLSKA POEZJA MA SIĘ DOBRZE

To kolejna edycja gdyńskiej nagrody, która potwierdza dobrą kondycję polskiej poezji. – Tu w piątce znaleźli się: Tomasz Bąk, nasz rodzimy Ginsberg ery późnego kapitalizmu, z wizyjnym „Bailoutem” (wyd. WBPiCAK); Konrad Góra z „Kalendarzem Majów” (wyd. Biuro Literackie), świetnie ilustrującym tezę, że wszystko jest polityką, a zarazem wszystko jest poezją; Monika Lubińska z tomem „Nareszcie możemy się zjadać” (wyd. Dom Literatury w Łodzi), docenionym przez nas za niebanalną wrażliwość ekologiczną; Marcin Mokry z eksperymentalnym „Świergotem” (wyd. Fundacja na rzecz Kultury i Edukacji im. Tymoteusza Karpowicza), w którym poezja rozkwita w momentach skrajnej redukcji i zanikania języka na rzecz nieludzkiego, wszystko zalewającego szumu (jak z Levinasa, ale też Celana); a wreszcie Joanna Oparek z tomem „Mocne skóry, białe płótna” (Instytut Mikołowski).

NAJCIEKAWSZE KSIĄŻKI PROZATORSKIE

Kilka mocnych pozycji jurorom udało się znaleźć również wśród książek prozatorskich. – Zachwycające stylistycznie „Cieśniny” Wojciecha Nowickiego (wyd. Czarne), dzięki którym autor zasłużył sobie u nas na miano „polskiego Sebalda”; oniryczny, migotliwy i pełen poetyckiego uroku „Zdrój” Barbary Klickiej (wyd. W.A.B.); świetny debiut Doroty Kotas pt. „Pustostany” (wyd. Niebieska Studnia); opowiadania Katarzyny Michalczak, pisarki obdarzonej znakomitym uchem społecznym, pt. „Klub snów” (wyd. Cyranka) oraz „Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli” Radka Raka (wyd. Powergraph), która porwała nas swoim brawurowym szwunkiem językowym – wyjaśnia Bielik-Robson.

TŁUMACZENIA MOCNĄ KATEGORIĄ TEGOROCZNE EDYCJI

W opinii kapituły najlepiej wypadła w tym roku kategoria przekład, w której dominuje poezja autorów dotąd w Polsce mało znanych. – Fantastyczne tłumaczenie Charlesa Reznikoffa, twórcy „Złotego Jeruzalem”, w mistrzowskim wykonaniu Piotra Sommera („Co robisz na naszej ulicy”, wyd. WBPiCAK); kongenialny przekład Giuseppe Ungarettiego, włoskiego katastrofisty, pióra Grzegorza Franczaka („Radość katastrof”, wyd. Lokator) oraz świetna „Księga pocałunków” Jaroslava Seiferta w interpretacji Leszka Engelkinga (wyd. Officyna). Mamy tu także dwie wspaniałe prozy: nowy przekład „W cieniu rozkwitających dziewcząt” Marcela Prousta, zrobiony pięknie i pieczołowicie przez Wawrzyńca Brzozowskiego (wyd. Officyna) i kapitalną powieść quasi-autobiograficzną o przewrotnym tytule „Wyznanie maski”, napisaną przez Yukio Mishimę, a z japońskiego znakomicie spolszczoną przez Beatę Kubiak Ho-Chi (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy – mówi przewodnicząca jury.

LAUREATÓW POZNAMY POD KONIEC WAKACJI

Tegorocznych laureatów Nagrody Literackiej Gdynia poznamy 28 sierpnia. Gala wręczenia Kostek Literackich odbędzie się w Muzeum Emigracji w Gdyni. Wydarzeniu towarzyszyć będzie kolejna edycja festiwalu Miasto Słowa. Radio Gdańsk objęło nagrodę patronatem medialnym.

– W tym roku przyznajemy Nagrodę Literacką Gdynia po raz piętnasty. Te półtorej dekady to ciężka praca jurorów, ale też wspaniałe wspomnienia lekturowe nas wszystkich. Spłynęła rekordowa liczba zgłoszeń, co świadczy o niesłabnącym zainteresowaniu nagrodą wydawców, ale też o tym, że dużo się pisze i, mam nadzieję, coraz więcej czyta. Cieszy mnie niezmiennie, że wśród nominowanych znajduje się miejsce dla debiutantów, bo to dobrze wróży na przyszłość – mówi prezydent Gdyni Wojciech Szczurek, zapowiadając, że jubileuszowej edycji nagrody towarzyszyć będzie książka „Prognoza niepogody – literatura polska w XXI wieku”, podsumowująca to, co wydarzyło się w literaturze polskiej w ostatnich latach.

LISTA NOMINOWANYCH DO NAGRODY LITERACKIEJ GDYNIA 2020

Kategoria „esej”:

• Michał Milczarek „Donikąd. Podróże na skraj Rosji”, Wydawnictwo Czarne,
• Paweł Piotr Reszka „Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota”, Wydawnictwo Agora,
• Agata Sikora „Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć”, Wydawnictwo Karakter,
• Paweł Sitkiewicz „Gorączka filmowa. Kinomania w międzywojennej Polsce”, Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria,
• Urszula Zajączkowska „Patyki, badyle”, Wydawnictwo Marginesy.

Kategoria „poezja”:

• Tomasz Bąk „Bailout”, Wydawnictwo WBPiCAK,
• Konrad Góra „Kalendarz majów”, Biuro Literackie,
• Monika Lubińska „Nareszcie możemy się zjadać”, Dom Literatury w Łodzi, SPP w Łodzi,
• Marcin Mokry „Świergot”, Fundacja na Rzecz Kultury i Edukacji im. Tymoteusza Karpowicza,
• Joanna Oparek „Mocne skóry, białe płótna”, Instytut Mikołowski

Kategoria „proza”:

• Barbara Klicka „Zdrój”, Wydawnictwo W.A.B.,
• Dorota Kotas, Pustostany, Wydawnictwo Niebieska Studnia,
• Katarzyna Michalczak „Klub snów”, Wydawnictwo Cyranka,
• Wojciech Nowicki „Cieśniny”, Wydawnictwo Czarne,
• Radek Rak „Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli”, Wydawnictwo Powergraph.

Kategoria „przekład na język polski”:

• Wawrzyniec Brzozowski, autor oryginału Marcel Proust „W poszukiwaniu utraconego czasu. W cieniu rozkwitających dziewcząt”,
• Leszek Engelking, autor oryginału Jaroslav Seifert „Księga pocałunków”, Wydawnictwo Officyna,
• Grzegorz Franczak, autor oryginału Giuseppe Ungaretti „Radość katastrof”, Wydawnictwo Lokator,
• Beata Kubiak Ho-Chi, autor oryginału Yukio Mishima „Wyznanie maski”, Państwowy Instytut Wydawniczy,
• Piotr Sommer, autor oryginału Charles Reznikoff „Co robisz na naszej ulicy”, Wydawnictwo WBPiCAK.

Artur Maszota