Od 100 lat zbierają dane oraz tworzą statystyki na temat większości dziedzin życia publicznego i niektórych stron życia prywatnego. W tym roku Główny Urząd Statystyczny obchodzi stulecie istnienia.

Instytucja powstała 4 miesiące przed ogłoszeniem polskiej niepodległości.

– Została powołana reskryptami Rady Regencyjnej w Królestwie Polskim będącym wtedy pod okupacją niemiecką. Pierwszy spis ludności przeprowadzono w 1921 roku. Do jego opracowania GUS zakupił maszyny konstrukcji Powersa, 57 maszyn do dziurkowania kart, 29 sorterów do porządkowania kart oraz 3 tabulatory, czyli maszyny które na podstawie odczytu danych z kart sporządzały w sposób automatyczny zestawienia. Maszynowe opracowanie danych ze spisu rozpoczęto w październiku 1922 roku, a zakończono w kwietniu 1926 roku. Opracowano w sumie prawie 42 miliony kart – wyjaśnia Zbigniew Pietrzak z Urzędu Statystycznego w Gdańsku.

2 WAŻNE PROGRAMY

W latach 20. XX wieku GUS opracował dwa szczególnie ważne dla administracji państwa programy badawcze. W 1924 roku zrealizował jedyny w Europie bilans płatniczy państwa, a w latach 1927-1928 wdrożył program badań budżetów gospodarstw domowych powiązany z badaniami ubóstwa, bezdomności, bezrobocia i warunków bytowych.

WZROST NAKŁADU

Z powodu kryzysu gospodarczego w lat 30. XX wieku, zrezygnowano z wydawania Rocznika Statystyki Rzeczpospolitej Polskiej. Zastąpił go Mały Rocznik Statystyczny, który w 1930 r. ukazał się w nakładzie liczącym 2 tys. egzemplarzy. W 1934 było już 24 tys. nakładu. Przed wybuchem II Wojny Światowej ta liczba sięgnęła 100 tys. egzemplarzy. W 1930 r. w GUS pracowało 450 osób, a w 1939 r. około 630 osób. Urząd mieścił się w Warszawie.

W CZASIE WOJNY DZIAŁALI DALEJ

W roku 1939 Główny Urząd Statystyczny pracował do chwili wybuchu wojny. Polscy statystycy, jak wskazują nieliczne informacje, prowadzili działalność także w czasie wojny. Była to praca dla Podziemnego Państwa Polskiego i Rządu RP na Uchodźstwie.

Podczas wojny w 1941 roku Ministerstwo Informacji i Dokumentacji Rządu RP wydało w Londynie Mały Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, wrzesień 1939 – czerwiec 1941, który zawierał także fragmentaryczne dane z pierwszych lat okupacji. Tłumaczenie tego rocznika na język polski oraz reprint wydania angielskiego opublikowano na początku lat 90.

WZNOWILI DZIAŁALNOŚĆ

Po wojnie instytucja wznowiła działalność. Ponownie rozpoczęto wydawanie roczników i opracowywane statystyk. W 1946 roku przeprowadzono spis obrazujące straty wojenne. Przełom nastąpił w 1962 roku, kiedy zaczął tworzyć ośrodki regionalne – Urzędy Statystyczne w największych miastach. Natomiast komputeryzacja rozpoczęła się w latach 60. XX wieku. Właśnie wtedy pojawił się pierwszy komputer brytyjskiej produkcji ICL-1905. Pierwsze polskie komputery ODRA-1300 do dyspozycji statystyków oddano kilka lat później. Natomiast pierwszy mikrokomputer uruchomiono w urzędzie w 1981 r. Z kolei w 1993 została uruchomiona strona internetowa GUS.

Obecnie urząd jest w pełni zinformatyzowany. Tabulatory, sumatory i kalkulatory to przeszłość. W całym kraju w ośrodkach regionalnych i centrali pracuje ponad 8 tys. pracowników.

Daniel Wojciechowski/mkul