19 lutego jest Dniem Nauki Polskiej. To święto ma na celu upamiętnienie dokonań polskich naukowców i ich dążeń do poznania prawdy. Dlaczego właśnie tego dnia? Gdyż wtedy obchodzimy rocznicę urodzin wielkiego polskiego naukowca – Mikołaja Kopernika. Z tej okazji przypominamy najbardziej zasłużonych dla nauki Trójmiejskich naukowców i ich osiągnięcia.

Przykładem niech będą m.in. dokonania naukowców z Politechniki Gdańskiej, którzy opracowali elektroniczny system do badania wirusa SARS czy najnowsze badania biologów z Uniwersytetu Gdańskiego nad genisteiną w leczeniu choroby Alzheimera.

W świecie nauki ciągle zachodzą zmiany, ludzie pracują nad kolejnymi lekami, patentami i maszynami. Co roku przyznawane są w Gdańsku nagrody dla młodych naukowców im. Jana Uphagena, jednego z najsłynniejszych gdańskich badaczy. Kim Trójmiasto może się jeszcze pochwalić? Przypomnijmy sobie najbardziej znanych i zasłużonych w nauce z tutejszych okolic.

DANIEL GABRIEL FAHRENHEIT
      
To chyba najbardziej znany gdański fizyk. Urodził się w maju 1686 r. w Gdańsku, zmarł 16 września 1736 r. w Holandii. Pochodził z rodziny kupieckiej. Uczył się w Gdańsku, ale po śmierci rodziców w 1701 r. został wysłany do Amsterdamu, by kształcić się w zawodzie kupca. Prywatnie studiował tam zagadnienia z fizyki, wykonując doświadczenia z przyrządami do mierzenia temperatury i ciśnienia.

W Gdańsku przebywał krótko w 1710 r. oraz ponownie w 1712 r., kiedy to wspólnie z profesorem Gimnazjum Gdańskiego Pawłem Paterem prowadził doświadczenia nad skonstruowaniem mierników temperatury i ciśnienia. Badania te kontynuował w 1714 r. w Dreźnie, pracując w hucie szkła. Około 1715 r. po raz pierwszy w świecie zastosował rtęć w termometrach.

W 1724 r. w czasopiśmie Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie opublikował wyniki swych wieloletnich badań nad nową konstrukcją termometru, barometru i aerometru (miernik gęstości cieczy). W 1721 r. odkrył zjawisko przechłodzenia wody i stwierdził zależność temperatury wrzenia wody od ciśnienia. Termometr ze skalą wynalezioną przez Fahrenheita jest do dziś używany w krajach anglosaskich.

DANIEL GRALATH

Ten gdańszczanin urodził się 30 maja 1708 r., a zmarł 23 lipca 1767 r. Był nie tylko uczonym, ale także burmistrzem i burgrabią. Od 1724 r. uczył się w Gimnazjum Gdańskim, a od 1728 r. studiował nauki przyrodnicze i fizyczne na uniwersytetach w Halle i Marburgu. W 1734 r. powrócił do Gdańska. Tutaj prowadził badania nad elektrycznością i publikował prace z tego zakresu. Jako pierwszy w świecie wyjaśnił działanie tzw. butelek lejdejskich i zmierzył siły oddziaływania między naładowanymi elektrodami. Był współzałożycielem Towarzystwa Przyrodniczego w Gdańsku – 1743r.

Od 1754 r. współtworzył administrację miasta Gdańska; 1754 – 1758 ławnik sądu miejskiego, rajca – 1758, 1763-1767r. burmistrz Miasta Gdańska. Burgrabia królewski (przedstawiciel króla w Gdańsku) w 1762r. Zainicjował i częściowo sfinansował założenie alei lipowej między Gdańskiem a Wrzeszczem (1767-1769), która została ukończona już po jego śmierci.

JAN HEWELIUSZ

Jan urodził się 28 stycznia 1611r. w Gdańsku, zmarł 28 stycznia 1687 r. również w tym mieście. Tak naprawdę nazywał się Johann Hewelke (Hevelke). Pochodził z rodziny wywodzącej się z Czech, od lat zajmującej się w Gdańsku browarnictwem. Od 1618 r. uczył się w Gimnazjum Gdańskim oraz prywatnie u profesora tej szkoły, wybitnego matematyka Piotra Krugera.

Od 1630 r. studiował prawo na uniwersytecie w Lejdzie (Holandia). W latach 1631-1634 przebywał w Anglii i Francji, studiując matematykę, astronomię i rysunek. Brał też udział w obserwacjach astronomicznych, dysputach naukowych, uczył się techniki konstruowania zegarów słonecznych i przyrządów do obserwacji nieba. Był właścicielem browarów w Gdańsku, w latach 1641-1651 ławnikiem sądu Starego Miasta, a następnie 1651-1687 r. rajcą Starego Miasta. Przez wiele lat prowadził intensywne obserwacje astronomiczne z obserwatorium umieszczonego na dachu własnych kamieniczek przy ul. Korzennej.

Korespondował z uczonymi z całej Europy. Jego przyjaciółmi i protektorami byli polscy królowie Jan Kazimierz i Jan III Sobieski. Odwiedzali oni astronoma i uczestniczyli w pokazach astronomicznych. Jeden z nowo odkrytych gwiazdozbiorów Heweliusz nazwał „Tarczą Sobieskiego”. W 1664 r. został członkiem Królewskiej Akademii Nauk w Londynie. Skonstruował i zbudował wiele unikalnych przyrządów do obserwacji astronomicznych, znanych nam z ilustracji zamieszczonych w jego dziełach. Prace drukował we własnej drukarni; ilustracje i rysunki do nich wykonywali i rytowali znani malarze i graficy działający w Gdańsku. Część z nich było dziełem samego uczonego. Grób i epitafium wielkiego astronoma znajdują się w kościele św. Katarzyny.

(Fot. Anna Polcyn-Czaplewska)

PIOTR KRUGER

Wspomniany wyżej matematyk właściwie nazywał się Peter Crüger. Urodził się 20 października 1580 r. w Królewcu, zmarł 6 czerwca 1639 r. w Gdańsku. Był astronomem, matematykiem i polihistorem.

Naukę rozpoczął w Królewcu, a później kontynuował ją w Gdańsku. W 1600 r. wyjechał do Pragi celem nawiązania kontaktów z Tychonem Brahem. Tam spotkał się z Keplerem, z którym prowadził korespondencję. Kolejne studia odbył w Lipsku i Wittenberdze. W 1606 roku uzyskał tytuł magistra filozofii. Po powrocie w 1609 roku nauczał matematyki i poetyki w Gdańskim Gimnazjum Akademickim. Od 1627 r. był nauczycielem Heweliusza. Kruger jest autorem rozpraw z astronomii i trygonometrii oraz konstruktorem przyrządów astronomicznych. Był jednym z pierwszych astronomów w Polsce, którzy otwarcie opowiedział się za heliocentryczną teorią Kopernika.

Wydawał kalendarze z licznymi artykułami dotyczącymi astronomii oraz prognostyki. Był mierniczym miejskim, który sporządził wiele map Gdańska i jego okolic. Zmarł 6 czerwca 1639 r. podczas nawrotu epidemii dżumy, której ofiarą padła także jego córka Katherina. Ich śmierć uczcił w specjalnie napisanych sonetach Johann Peter Titius. Został pochowany w Kościele Świętej Trójcy w Gdańsku.

KRZYSZTOF CELESTYN MRONGOVIUS

Urodził się 19 lipca 1764r. w Olsztynku, zmarł 3 czerwca 1855 r. w Gdańsku. Od 1782 r. studiował teologię i filologię polską w uniwersytecie w Królewcu. Po studiach pracował jako nauczyciel języka polskiego w szkole w Królewcu. W 1798 r. został wyświęcony na duchownego protestanckiego, co umożliwiło mu objęcie funkcji polskiego kaznodziei w kaplicy św. Anny przy kościele Św. Trójcy w Gdańsku oraz do 1803 r. stanowiska lektora jęz. polskiego w Gimnazjum Akademickim. W 1812 r. zaczął uczyć również języka polskiego w szkole św. Jana. Po przekształceniu jej w 1824 r. w wyższą szkołę obywatelską, lektorat języka polskiego zaliczono do przedmiotów nadobowiązkowych, a w 1842 r. w ogóle zlikwidowano. Po śmierci żony (1820) poświęcił się głównie pracy naukowej.

Mieszkał przy dzisiejszej ul. Kładki 19. Wielokrotnie występował w obronie spraw polskich i jęz. polskiego na Pomorzu Nadwiślańskim. Jego petycje kierowane do króla pruskiego w 1842 r. spowodowały przywrócenie w 1844 r. nauki jęz. polskiego oraz religii w tym języku w szkołach powszechnych na terenie Pomorza.

Mrongovius zostawił po sobie duży dorobek naukowy i wydawniczy. Między innymi wydał w jęz. polskim: pieśni kościelne (1800), Rocznik kazań chrześcijańskich (1802), Niedzielne i święte Ewangelie i lekcje (1806), podręcznik do nauki jęz. polskiego, gramatykę polską (1805), wielki słownik niemiecko – polski (1823). Utrzymywał kontakty z polskimi uczonymi w Warszawie i Poznaniu. Został pochowany w Gdańsku, na cmentarzu Salvatora (dziś już nie istniejącym).

Anna Polcyn-Czaplewska