W tym roku obchodzimy 60 rocznicę powstania Muzeum Zamkowego w Malborku. Jednym z jego oddziałów jest zamek w Kwidzynie. Budowla ma jednak znacznie dłuższe tradycje muzealne od Malborka – sięgają one 1950 roku.

Wtedy to w dawnym zamku kapituły pomezańskiej powstało muzeum regionalne, którego zadaniem jest zbieranie, zachowanie, opracowanie i eksponowanie przedmiotów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego związanych z Powiślem.

Zbiory w kwidzyńskim zamku są bardzo bogate. Znajduje się tu około pięciu tysięcy obiektów, podzielonych na osiem kolekcji. Są to kolekcje: dzieł sztuki, numizmatów, rzemiosła artystycznego, znalezisk archeologicznych, zbiorów etnograficznych, faunistycznych, paleontologicznych oraz kolekcja botaniczna.

Zamek w Kwidzynie to jednak przede wszystkim wspaniałe dzieło architektoniczne. Do jego budowy przystąpiono na przełomie XIII i XIV wieku. Zamek wzniesiono z kamieni i cegieł w formie czteroskrzydłowej budowli na planie zbliżonym do kwadratu, z wieżami w narożach, dwukondygnacyjnym krużgankiem na dziedzińcu i wjazdem od strony północnej, gdzie znajdowało się gospodarcze przedzamcze. Większość prac budowlanych przy zamku zakończono w latach 1340- 1350, w latach 80 XIV wieku ukończono gdanisko.

TAKIEJ LATRYNY NIE ZOBACZYCIE NIGDZIE INDZIEJ

Temu elementowi architektonicznemu, charakterystycznemu dla średniowiecznych warowni, warto poświęcić więcej miejsca. Gdanisko to wykusz lub wieża usytuowana na zewnątrz linii murów obronnych i połączona z zamkiem krytym, biegnącym na wysokości pierwszego piętra gankiem, który ma formę krytego przejścia wspartego na arkadach. Gdanisko występowało w średniowiecznych, przede wszystkim krzyżackich, zamkach warownych i pełniło funkcję wieży ustępowej (latryny). Zaopatrzone w strzelnice pełniło również funkcje obronne, spełniając rolę dodatkowej wieży, wysuniętej przed obwód murów zamkowych.

Gdanisko w Kwidzynie jest największe w Europie. Wieża, w której znajdowała się latryna, jest oddalona od samego zamku o 55 metrów. Ganek, który łączy ją z zachodnim skrzydłem zamku na poziomie pierwszego piętra, ma 4,75 m szerokości i jest oparty na pięciu arkadach. Ich filary mają wysokość 8,5 m, ale ostatni, zachodni filar, jest znacznie wyższy – mierzy aż 13 m.

NOCOWAŁ TU PIOTR I

Pierwotnie zamek stanowił samodzielne założenie, dopiero później został połączony z katedrą, a jego narożną wieżę południowo-wschodnią przekształcono w dzwonnicę.

W ciągu wieków zamek przechodził zmienne koleje losu. Był zamkiem kapituły pomezańskiej, rezydował w nim protestancki biskup, był budynkiem rządowym i rezydencją (w 1709 roku zatrzymał się car Rosji Piotr I, w czasie swojego pobytu w Kwidzynie, na zaproszenie króla pruskiego Fryderyka I). Od lat 30. XVIII wieku zaczął popadać w ruinę. W roku 1728 skrzydło południowe zamku zostało przekształcone w magazyn spożywczy dla garnizonu wojskowego. W roku 1798 podjęto decyzję o rozbiórce dwóch skrzydeł zamkowych: wschodniego i najbardziej reprezentacyjnego południowego, by z pozyskanego materiału wybudować osobny budynek.

Po roku 1854, na mocy rozporządzenia króla Fryderyka Wilhelma IV, zaprzestano dewastacji zamku i rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. II wojna światowa oszczędziła zabytek. Żołnierze sowieccy splądrowali jedynie jego wnętrza. W grudniu 1949 roku zamek został przejęty przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Rok później powstało tu muzeum.

Witold Chrzanowski/ako