W 2008 r. Parlament Europejski proklamował Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu. Jest on obchodzony 23 sierpnia, w rocznicę zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow, symbolu porozumienia między dwoma totalitaryzmami – nazizmem i komunizmem.

Dla Polski i wielu innych społeczeństw Europy porozumienie zawarte przez ministrów spraw zagranicznych Wiaczesława Mołotowa (ZSRS) i Joachima von Ribbentropa (III Rzesza) oznaczało utratę niepodległości, kilka milionów ofiar, straty terytorialne i materialne oraz wieloletnie zniewolenie.

PAKT RIBBENTROP-MOŁOTOW

Częścią niemiecko-sowieckiego paktu o nieagresji był utajniony przed światową opinią publiczną protokół dodatkowy, określający podział „sfer wpływów” obu mocarstw w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Oznaczały one de facto czwarty rozbiór Polski. Miał on nastąpić „w drodze przyjacielskiej zgody”, „wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu”. Niemcy mieli zaanektować Wolne Miasto Gdańsk, w sowieckiej strefie wpływów miały się znaleźć Finlandia, Estonia i Łotwa.

Symbolicznym zwieńczeniem współpracy dwóch totalitaryzmów była wspólna defilada armii sowieckiej i niemieckiego Wehrmachtu, która odbyła się 22 września 1939 r. w Brześciu nad Bugiem. Wkrótce skorygowano postanowienia z 23 sierpnia i pozostawiono Litwę w sowieckiej strefie. Granicę wschodnią niemieckiej okupacji przesunięto na wschód, z linii Wisły na linię Bugu oraz Sanu.

Pakt pomiędzy dwoma totalitaryzmami przyczynił się nie tylko do wybuchu II wojny, lecz również do podziału Europy, Holokaustu, ludobójstw, zesłań i przesiedleń wielu milionów osób.

EUROPEJSKI DZIEŃ PAMIĘCI OFIAR STALINIZMU I NAZIZMU

23 września 2008 r. Parlament Europejski w Strasburgu ustanowił Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu, który jest obchodzony 23 sierpnia. Po raz pierwszy w Polsce obchodzono go 11 lat temu – 23 sierpnia 2011 r. podpisano „Deklarację Warszawską”. Jej sygnatariusze akcentowali m.in. konieczność podtrzymywania w pamięci Europejczyków konsekwencji działań reżimów totalitarnych i wezwali Unię Europejską do prowadzenia dokumentacji związanej z tymi zbrodniami.

W następnych latach obchody odbywały się na Litwie, Łotwie, w Estonii oraz na Węgrzech. Bohaterami kampanii byli m.in. polski pisarz i więzień komunistycznego więzienia Kazimierz Moczarski, autor „Rozmów z katem”, czy Milada Horákova – ofiara mordu sądowego popełnionego w 1950 r. przez komunistyczny trybunał w Pradze.

Postaciami, które stały się bohaterami kampanii społeczno-edukacyjnych Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu, byli również: Juliana Zarchi – niemiecko-żydowskiego pochodzenia Litwinka prześladowana przez oba totalitaryzmy, Péter Mansfeld – najmłodsza ofiara represji po Rewolucji Węgierskiej 1956 r., oraz belgijska Żydówka Mala Zimetbaum i Polak Edward Galiński – para zakochanych, którzy poznali się w niemieckim obozie Auschwitz-Birkenau.

EUROPEJSKA SIEĆ PAMIĘĆ I SOLIDARNOŚĆ (ENRS)

Kluczowym organizatorem działań w Europejskim Dniu Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu jest od 2010 r. Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ENRS), której sekretariat znajduje się w Warszawie. Jest to międzynarodowe przedsięwzięcie, które bada, dokumentuje oraz upowszechniania wiedzę o historii Europy XX wieku i sposobach jej upamiętniania, ze szczególnym uwzględnieniem okresu dyktatur, wojen i społecznego sprzeciwu wobec zniewolenia.

– Od lat ENRS organizuje kampanie społeczno-edukacyjne Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu. Chcemy przybliżać ludziom tragiczne konsekwencje paktu Ribbentrop-Mołotow. Elementami kampanii są spoty. Ich bohaterowie doświadczyli totalitarnej przemocy i prześladowań. W tym roku bohaterką spotu jest Doina Cornea. Ta rumuńska dysydentka sprzeciwiała się krwawej dyktaturze Nicolae Ceaușesc. W listach do Radia Wolna Europa tłumaczyła światu, jak faktycznie wygląda komunistyczny totalitaryzm w Rumunii. Była za to represjonowana i aresztowana – powiedziała PAP Małgorzata Feusette-Czyżewska z Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność.

– Istotnym elementem wizualnym kampanii przypominającej Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu są przypinki z czarną wstążką. ENRS będzie dystrybuować je w muzeach i miejscach pamięci – dodała Feusette-Czyżewska.

Państwami członkowskimi ENRS są: Polska, Rumunia, Słowacja i Węgry. W gremiach doradczych zasiadają również przedstawiciele Albanii, Austrii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy i Gruzji.

PAP/aKa