Statystyczny Polak żyje 74 lata, Polka prawie 82. Dlaczego jest aż taka duża różnica w długości życia mężczyzn i kobiet? Tego starają się dowiedzieć naukowcy z Gdańska. O międzynarodowym projekcie realizowanym na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym opowiadał nam biolog Molekularny dr Paweł Olszewski. Wiele przesłanek wskazuje na to, że za gorszą kondycję zdrowotną panów odpowiedzialny jest „męski” chromosom Y. Jak napisał w jednym z popularnonaukowych artykułów nasz gość, ze statystyk wynika, że zapadalność na różne choroby jest u mężczyzn podobna do tych u kobiet. Śmiertelność wśród mężczyzn jest jednak większa.

ZNIKAJĄCY CHROMOSOM

Prawdopodobnie związane jest to z większą utratą odporności. Męski układ odpornościowy wiąże się z poziomem „męskiego” chromosomu Y. Niestety, z wiekiem poziom chromosomu Y u wielu mężczyzn drastycznie zanika.

Posłuchaj rozmowy z dr Pawłem Olszewskim. Wywiad prowadził Włodzimierz Raszkiewicz:

Poniżej przytaczamy popularnonaukowy artykuł napisany przez dr. Pawła Olszewskiego:

„Chromosom Y jest najmniejszym z ludzkich chromosomów i wraz z chromosomem X stanowi dwudziestą trzecią parę chromosomów, odpowiedzialną za determinację płci. Jego obecność determinuje płeć męską u dziecka i rozwój cech płciowych męskich. Według powszechnej opinii to jego jedyna rola, ponieważ poza rozwijaniem typowo męskich organów, nie są znane inne funkcje genów na chromosomie Y lub geny te mogą być zastąpione genami z chromosomu X. Mały rozmiar i ograniczone funkcje chromosomu Y są przyczyną nazywania go genetyczną pustynią lub prostu genetycznym śmietniskiem. Wiele linii komórkowych, szczególnie komórek nowotworowych, rośnie zupełnie dobrze bez chromosomu Y. Badacze z Uniwersytetu w Honolulu na Hawajach wyhodowali męskie myszy, wykorzystując do tego jedynie dwa geny z chromosomu Y. Dodatkowo, badania ewolucjonistów sugerują kurczenie się chromosomu Y i jego możliwe zaniknięcie u ludzi w dalszym toku ewolucji. Powyższe fakty, mimo, iż dyskusyjne w środowisku naukowym, rozpalają wyobraźnię społeczeństwa, prowokując żartobliwe debaty o przyszłości mężczyzn i kreowaniu scenariuszy rodem z filmu Juliusza Machulskiego „Seksmisja”.

Próba odpowiedzi na pytanie, co jest przyczyną krótszego życia mężczyzn jest celem badań prof. Jana Dumańskiego z Uniwersytetu w Uppsali, w Szwecji. Profesor Dumański wraz z kolegą, prof. Larsem Forsbergiem wykorzystując dostępny materiał w Szwedzkiej Narodowej Bazie Danych (SND) szczegółowo zbadali poziom chromosomu Y w grupie ponad 3000 mężczyzn. Uzyskane przez nich wyniki wskazują, że wraz z wiekiem ilość komórek zawierających chromosom Y spada, a rośnie ilość komórek bez chromosomu Y. Proces utraty chromosomu Y wzrasta stopniowo po 60 roku życia. Co ciekawe, jest to także przedział wiekowy gdzie znacznie wzrasta zachorowalność na nowotwory złośliwe u mężczyzn (wg. Krajowego Rejestru Nowotworów). Podążając tym tokiem rozumowania, naukowcy przeanalizowali związek pomiędzy ilością komórek z chromosomem Y we krwi, a występowaniem chorób nowotworowych i choroby Alzheimera u mężczyzn. Wyniki wykazały, że pacjenci z tymi chorobami mieli znacznie więcej komórek bez chromosomu Y niż zdrowi mężczyźni w tej samej grupie wiekowej.

Głównym wnioskiem z powyższych badań jest to, że utrata chromosomu Y może przyczyniać się do występowania choroby Alzheimera. Zatem czy możliwe jest zatrzymanie procesu utraty tego chromosomu? Aby odpowiedzieć na to pytanie naukowcy z Uppsali postanowili zbadać czynniki środowiskowe, które mogłyby wpływać na zmiany w ilości chromosomów. Powszechnie wiadomo, że palenie tytoniu to czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia wielu nowotworów. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że aktywne palenie w odwracalny sposób skutkuje utratą chromosomu Y u mężczyzn. Naturalnym pytaniem było zatem, czy utrata chromosomu Y może być związana z występowaniem nowotworów u mężczyzn? Odpowiedź przyniosły wyniki badaczy z Macedonii, którzy po przeanalizowaniu ponad 250 osób w przedziale wiekowym od 50 do 82 lat, wykazali utratę chromosomu Y u pacjentów z rakiem jelita i rakiem prostaty. Analiza prac naukowych dotyczących chorób częściej występujących u mężczyzn sugeruje, że utrata chromosomu Y może występować także w innych schorzeniach u mężczyzn.

Wyniki uzyskane przez zespoły kierowane przez prof. Dumańskiego i prof. Forsberga rzucają nowe światło na rolę chromosomu Y u mężczyzn. Wnioski z tych badań sugerują, że mimo niewielkich rozmiarów i małej ilości genów, chromosom Y pełni ważną funkcję w utrzymaniu prawidłowego stanu zdrowia mężczyzn. Obecnie trwają badania nad zidentyfikowaniem mechanizmu łączącego utratę chromosomu z występowaniem chorób takich, jak rak prostaty czy choroba Alzheimera. Poza odpowiedziami na inne pytania stawiane przez naukowców, najważniejsza jest odpowiedź na pytanie czy monitorowanie poziomu chromosomu Y może być wykorzystane do przewidzenia wystąpienia choroby? Jest to kluczowe szczególnie w przypadku choroby Alzheimera, która rozwija się bezobjawowo często na przestrzeni kilkunastu lat. Wdrożenie leczenia, opieki lekarskiej i stałych kontroli zanim pojawią się objawy neurologiczne, może opóźnić wystąpienie choroby lub znacznie spowolnić jej postęp, co bezpośrednio przekłada się na poprawę stanu życia pacjenta i jego bliskich.

Aby określić czy monitorowanie chromosomu Y może być wykorzystane w celach diagnostycznych konieczne jest porównanie możliwie jak największej ilości pacjentów i osób zdrowych. Dotychczasowe badania były prowadzone w Szwecji, jednak w 2018 roku na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym w ramach Międzynarodowej Agendy Badawczej finansowanej przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej (FNP), zostało utworzone Laboratorium Medycyny 3P kierowane przez prof. Dumańskiego i prof. Arkadiusza Piotrowskiego z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Skrót 3P odnosi się do wizji nowoczesnej medycyny, która jest Prewencyjna – głównym celem jest zapobieganie występowaniu chorób, Personalna – dostosowywana indywidualnie do pacjenta i Precyzyjna – ukierunkowana na usuwaniu stanu chorobowego bez skutków ubocznych. Wykorzystując doświadczenie w badaniach genetycznych zdobyte na badaniu tysięcy pacjentów w Szwecji, naukowcy chcą stworzyć jak największą bazę pacjentów w Polsce, co pozwoli na uskutecznienie diagnostyki (prewencja), dokładniejsze dobranie terapii (personalizacja) i skuteczną walkę z nowotworami (precyzja).

Obecnie Laboratorium Medycyny 3P prowadzi nabór kandydatów do grupy kontrolnej w projekcie badającym związek pomiędzy utratą chromosomu Y, a występowaniem choroby Alzheimera. Do udziału zapraszani są mężczyźni w wieku od 65 lat, którzy nie chorują na nowotwory, ani na chorobę Alzheimera. Udział w badaniu jest także udziałem w wyjątkowej inicjatywie mającej na celu usprawnienie diagnostyki i leczenia chorób nowotworowych i choroby Alzheimera w Polsce. Osoby zainteresowane proszone są o kontakt z zespołem badawczym email: mab@gumed.edu.pl lub telefon: 58 349 11 83″.

Włodzimierz Raszkiewicz/Paweł Olszewski