– Nieumiejętne korzystanie z internetu i urządzeń ekranowych jest dzisiaj problemem społecznym dotyczącym wszystkich grup wiekowych, a nie tylko dzieci i młodzieży, jak zwykło się uważać – przestrzega Magdalena Bigaj, prezes Instytutu Cyfrowego Obywatelstwa, pomysłodawca i współtwórca raportu Ogólnopolskiego Badania Higieny Cyfrowej 2022.
Celem raportu jest dostarczenie brakującej wiedzy na temat wzorców korzystania z urządzeń ekranowych przez osoby dorosłe oraz zwrócenie uwagi na to, że ich nieumiejętne wykorzystanie może prowadzić do negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.
Prezes Instytutu Cyfrowego Obywatelstwa wskazuje, że symptomy braku kontroli czasu ekranowego są łatwe do zauważenia w codziennym życiu.
– Osoby zanurzone w ekranach lub kompulsywnie sięgające po smartfon mijamy na ulicach, spotykamy w miejscach publicznych i podczas prywatnych spotkań, a nawet za kierownicą samochodów. Ignorowanie otoczenia czy wykonywanej czynności na rzecz patrzenia w ekran zyskało nawet osobną nazwę pubbing jako połączenie angielskich wyrazów „phone” (telefon) i „snubbing” (ignorowanie). Aby zdiagnozować stan higieny cyfrowej osób dorosłych, stworzyliśmy nowe narzędzie badawczo-edukacyjne, Kwestionariusz Samooceny Higieny Cyfrowej opracowany w taki sposób, aby osoba wypełniająca go równocześnie zdobywała wiedzę na temat pozytywnych, pożądanych zachowań w tym zakresie – wyjaśnia.
INTERNETOWE ŻYCIE POLAKÓW
W badaniu skoncentrowano się na najważniejszych zachowaniach z czterech obszarów higieny cyfrowej: stawiania granic i kontroli w używaniu urządzeń ekranowych, bezpiecznego używania internetu, tworzenia i odbierania informacji w internecie oraz innych zalecanych zachowań prozdrowotnych związanych z używaniem ekranów, jak dbałość o sen czy bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
Według raportu z telefonu komórkowego w dni robocze korzysta 96,9 proc. internautów, a 97,8 proc. korzysta z niego w dni wolne od pracy. Laptop lub komputer stacjonarny jest używany w ciągu dnia w dni robocze przez 87,1 proc. internautów, podczas gdy 81,1 proc. z nich korzysta z tych urządzeń w dni wolne od pracy. Telewizję ogląda 79,7 proc. populacji w dni pracujące, a 83,7 proc. osób włącza telewizor w dni wolne. Ponad dwie trzecie internautów nie korzysta z tabletu ani konsoli do gier zarówno w dni robocze, jak i w dni wolne.
INTERNET JEST CORAZ CZĘŚCIEJ NARZĘDZIEM PRACY
W badaniu wskazano, że odsetek osób używających laptopa lub komputera stacjonarnego przez ponad pięć godzin dziennie w dniu roboczym jest prawie dwukrotnie większy niż odsetek tych, którzy używają tych urządzeń przez tyle samo czasu w dni wolne od pracy.
Większość internautów (64,4 proc.) przyznaje, że korzystanie z urządzeń ekranowych zajmuje im dużo czasu (38,5 proc. sądzi, że „raczej dużo”, a 25,9 proc., że „zbyt dużo”). Prawie co trzeciemu internaucie trudno jest ocenić, ile czasu spędza przed ekranem.
DOMINUJĄ MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE
Badani wskazują, że urządzenia elektroniczne służą Polakom przede wszystkim do aktywności na portalach społecznościowych (73,5 proc.), komunikacji z innymi (61,4 proc.) i poszukiwania informacji (54,7 proc.). 48,3 proc. osób wymieniło pracę zawodową lub naukę, a co czwarty internauta zadeklarował, że nigdy nie używa urządzeń ekranowych do grania (28,6 proc.). Natomiast 24,56 proc. osób wskazuje, że nie używa urządzeń ekranowych do czytania e-booków czy prasy online.
Zdaniem Magdaleny Bigaj szczególnym wyzwaniem w przestrzeganiu granic w korzystaniu z urządzeń ekranowych przez osoby dorosłe jest praca zawodowa.
– Pandemia i upowszechnienie się pracy zdalnej dodatkowo zatarły granice pomiędzy godzinami pracy a czasem wolnym. Dotyczy to nie tylko osób, które pracują z użyciem komputera, ale każdego, kto kontaktuje się z pracodawcą za pomocą smartfona. Wielu dorosłych funkcjonuje dzisiaj w postawie stałej dostępności, odbierając na telefonie powiadomienia dotyczące pracy o każdej porze dnia i nocy. Stosowane powszechnie narzędzia społecznościowe do komunikacji z zespołem, jak komunikatory czy mobilne aplikacje do zarządzania projektami, wysyłają na telefony pracowników dziesiątki, jeśli nie setki powiadomień dziennie – zauważa.
TRZEBA DBAĆ O HIGIENĘ CYFROWĄ
Ekspertka zaznacza, że „badania z zakresu wpływu używania urządzeń ekranowych na zdrowie pokazują jasno, że nadmierna ekspozycja na ekrany, wykonywanie wielu czynności jednocześnie (na przykład wykonywanie zadania i wielokrotne przerywanie go odbieraniem powiadomień z pracy) czy postawa stałej dostępności mogą przynieść wiele negatywnych konsekwencji”. Dlatego autorzy raportu zawarli w nim także rekomendacje działań na rzecz podniesienia poziomu higieny cyfrowej polskiego społeczeństwa. Główny wniosek płynący z badania jest taki, że niewielu dorosłych chroni zdrowie, używając urządzeń ekranowych.
Okazuje się, że tylko 14,3 proc. dorosłych kontroluje czas ekranowy – 21,9 proc. ogranicza liczbę powiadomień, 9,3 proc. unika używania urządzeń ekranowych przed snem, a 18,1 proc. – kładzenia telefonu przy lub w łóżku przed zaśnięciem. Z kolei 20,3 proc. osób, wykonując czynności wymagające skupienia, jak praca czy uczenie się, usuwa telefon z zasięgu wzroku. Tylko co czwarta osoba spożywa posiłki bez ekranu w pobliżu.
– Dla człowieka żyjącego w globalnym społeczeństwie informacyjnym napędzanym przemysłem informacyjnym nowe technologie stanowią narzędzia codziennego życia. Przy tak dużym nasyceniu nimi prawie wszystkich dziedzin życia nie sposób ocenić ich jednoznacznie źle lub dobrze, a tym bardziej je odrzucić. Jednak przyjmowanie postępu bezrefleksyjnie jako a priori pozytywnego narażać może na wiele negatywnych konsekwencji problematycznego używania internetu i urządzeń ekranowych – wskazują autorzy raportu.
ZŁE SKUTKI ZBYT CZĘSTEGO KORZYSTANIA Z EKRANÓW
Autorzy nowatorskiego badania podkreślają, że brak kontroli czasu ekranowego prowadzi do jego wydłużania się i związanych z tym negatywnych konsekwencji, jak zaniedbywanie obowiązków, obniżony nastrój czy problemy z koncentracją. W ich ocenie konieczne jest włożenie aktywnego wysiłku, aby zapobiec wspomnianym problemom.
– Podstawowym zachowaniem chroniącym jest w tym przypadku zwracanie uwagi na to, ile czasu spędza się codziennie przed ekranami i co robi się za ich pośrednictwem. W przypadku zauważenia, że wspomniany czas wydłuża się, należy podejmować próby ograniczania – zaznaczają.
Specjaliści dodają, że szczególną uwagę powinno się zwracać na czas spędzany na rozrywce ekranowej. Zauważają, że korzystanie z gier czy mediów społecznościowych samo w sobie nie musi stanowić zagrożenia, ale trzeba kontrolować spędzany na takiej aktywności czas, ponieważ płynące z niej silne bodźce stanowią czynnik ryzyka mogący prowadzić do problematycznego używania internetu i ekranów, w tym uzależnienia od gier.
EKSPERCI PRZYGOTOWALI TEŻ TEST
Badanie, które przeprowadzono w listopadzie 2022 roku, stanowi element realizowanego w latach 2022–2023 przez Fundację Instytut Cyfrowego Obywatelstwa oraz Fundację Orange projektu badawczo-edukacyjnego Higiena Cyfrowa Osób Dorosłych.
Organizatorzy badania przygotowali także Test Higieny Cyfrowej, z którego może skorzystać każdy zainteresowany. Badanie pomaga sprawdzić, czy wystarczająco chronimy swoje zdrowie w czasie używania ekranów, a także wskazuje dobre nawyki, które warto wprowadzić w życiu. Test wraz z praktycznymi poradami jest dostępny bezpłatnie >>>TUTAJ.
PAP/MarWer
