425 lat temu powstała Biblioteka Gdańska. To druga najstarsza publiczna biblioteka na obszarze dzisiejszej Polski po Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. W katalogu PAN Biblioteki Gdańskiej znajduje się ponad milion pozycji, w tym wiele unikatowych.

Obchody jubileuszu zapowiada tramwaj, który wyjechał właśnie na tory Gdańska. Na jego burcie znajdziemy wizualizacje zaczerpnięte z map, miniatur i rycin znajdujących się w zbiorach książnicy.

PANDEMIA UTRUDNIŁA ŚWIĘTOWANIE

Świętowanie 425-lecia placówki miało rozpocząć się z początkiem 2021 roku. Niestety uniemożliwiła to pandemia. Uroczystości zostały więc rozpisane na okres od czerwca 2021 do czerwca 2022 roku. Marta Pawlik-Flisikowska z PAN Biblioteki Gdańskiej poinformowała, że zainauguruje je w piątek otwarcie wystawy pt. „Pomnik nad wiekami. Bibliotheca Senatus Gedanensis 1596-2021”. Ekspozycja zlokalizowana będzie w dwóch miejscach: część plenerowa na skwerze Macieja Kosycarza, a stacjonarna w siedzibie biblioteki przy ul. Wałowej. Wystawa będzie czynna do 13 sierpnia.

2 listopada otwarte zostaną dwie wystawy: „Biblioteka Gdańska i jej dzieje” oraz „Nasza historia – pracownicy Biblioteki Gdańskiej 1945-2021”. Pierwsza z nich będzie dostępna na skwerze Kosycarza i w budynku biblioteki, a druga tylko w siedzibie placówki. Obie będzie można oglądać do końca marca 2022 roku.

Szczegółowy program jubileuszu poznamy jeszcze w tym miesiącu. Zaplanowano m.in. grę miejską o długości 6,5 km śladami gdańszczan, którzy przez wieki obdarowywali i wspierali finansowo Bibliotekę Gdańską.

– To piękny jubileusz, kiedy z wdzięcznością możemy wspomnieć o naszych poprzednikach w dziele budowania księgozbioru – mówi dr Anna Walczak, dyrektor PAN Biblioteki Gdańskiej. – A jednocześnie doskonała okazja, żeby przypomnieć, że w PAN Bibliotece Gdańskiej mamy prawdziwe skarby, zbiory unikatowe w skali kraju i świata. Ten księgozbiór, dobro wspólne nas wszystkich, to powód do dumy mieszkańców Trójmiasta – dodała.

(fot. UM Gdańsk/Dominik Paszliński)

WŁOSKI MARKIZ I POCZĄTKI BIBLIOTEKI

Gdańska książnica została założona w 1596 roku. Początkowo nosiła nazwę Biblioteka Rady Miasta Gdańska, potem Biblioteka Miejska (1817), a obecnie Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska (1955). Intencją Rady Miasta Gdańska było zapewnienie biblioteki działającemu od 1558 r. Gimnazjum Gdańskiemu. Biblioteki poklasztorne, pozostawione w Gdańsku po likwidowanych w wyniku reformacji konwentach, nie spełniały oczekiwań protestanckiej szkoły. Wieloletnie starania zostały zwieńczone w 1596 roku.

Z Biblioteką Gdańską związana jest ściśle historia Giovanni Bernardino Bonifacio, włoskiego markiza Orii. Pochodził on ze starego rodu arystokratów neapolitańskich. Jako gorący zwolennik reformacji miał do wyboru albo śmiertelnie narazić się inkwizycji albo też przystać na los wygnańca. Bonifacio wybrał to drugie i w 1557 r. opuścił swoją ojczyznę, odwiedzając różne miejsca w Europie, m.in. Bazyleę, Londyn, Kopenhagę, Gdańsk, Kraków, Litwę, Morawy i Konstantynopol.

Podczas podróży morskiej z Anglii w sierpniu 1591 r. jego statek uległ awarii na Zatoce Gdańskiej. Uratowano 74-letniego rozbitka wraz z bogatym zbiorem 1140 ksiąg. W zamian za gościnę i dożywotnie utrzymanie Bonifacio przekazał miastu kolekcję dzieł, która stała się zalążkiem otwartej w 1596 r. Biblioteki Rady Miasta Gdańska. Włoch znalazł schronienie w przyległym do kościoła św. Trójcy pofranciszkańskim klasztorze, gdzie mieściło się wówczas Gimnazjum Akademickie. Zmarł 28 marca 1597 r. Epitafium Bonifacia znajduje się w kościele św. Trójcy.

Do dziś ze zbioru włoskiego bibliofila zachowało się ok. 500 tytułów, datowanych na XV i XVI wiek. Bonifacio zapoczątkował tradycję przekazywania bibliotece prywatnych księgozbiorów w formie darowizn. W jego ślady poszli m.in. botanik Jakob Breyne, filozof i historyk Bartholomaus Keckermann i astronom Jan Heweliusz.

CO ZNAJDZIEMY W ZBIORACH BIBLIOTEKI?

Dziś w katalogu inwentarzowym gdańskiej biblioteki znajduje się ponad milion pozycji, w tym wiele tak unikatowych, jak średniowieczne woskowe tabliczki i spisany ręcznie mszał krzyżacki, pierwszy drukowany atlas morski, kolekcja druków muzycznych Georga Knoffa, kolekcja wszystkich drukowanych dzieł Jana Heweliusza czy fotografie XIX-wiecznego Gdańska odbite na papierze solnym.

Kolekcja rękopisów liczy prawie 12 tysięcy jednostek, w tym 389 rękopisów średniowiecznych, pochodzących głównie z gdańskich bibliotek kościelnych i klasztornych. Na uwagę zasługują fragmenty tekstu biblijnego z przełomu X/XI wieku, XII-wieczne kodeksy o treści religijnej, autograf Marcina Lutra, zapiski Filipa Melanchtona i Immanuela Kanta oraz bogaty zbiór rękopisów muzycznych przeważnie z kościołów św. Katarzyny i św. Jana w Gdańsku.

Najcenniejszą część kolekcji druków stanowią inkunabuły (675 tytułów) – XV-wieczne zabytki drukarstwa. Wiele z nich to egzemplarze unikatowe, jak np. wydane w 1498 r. w Wenecji „Breviarium Plocense”.

Kolekcja ikonografii to ponad 90 tys. jednostek, na które składają się luźne ryciny i rysunki, ekslibrisy, fotografie, numizmaty oraz albumy, płyty graficzne, a także obiekty muzealne, głównie portrety olejne wybitnych gdańszczan. Najstarsze obiekty sięgają XV wieku. Zbiór grafiki i malarstwa (ok. 8,5 tys. jednostek) obejmuje zwłaszcza ryciny i rysunki gdańskie, ukazujące ogólne widoki miasta, jego fragmenty lub poszczególne budowle.

Kolekcja kartograficzna liczy ponad 12 tys. jednostek. Obejmuje atlasy, mapy arkuszowe, plany oraz kilka globusów. Najcenniejszy zbiór stanowią atlasy i dzieła kartograficzne szkoły flamandzko-niderlandzkiej, francuskiej i niemieckiej. Unikatowy w skali Polski jest zbiór atlasów morskich, w tym atlas Lucasa J. Waghenera z połowy XVI w. oraz najstarszy atlas Morza Bałtyckiego z 1695 r.

W kategorii „dokumenty życia społecznego” kolekcja liczy prawie 50 tys. jednostek, a stanowią ją przede wszystkim afisze, plakaty, ulotki, statuty, katalogi, prospekty, informatory, zaproszenia o programy.

PAN Biblioteka Gdańska gromadzi także druki z lat 1801-1945. Księgozbiór z tego okresu liczy ponad 220 tys. jednostek. Są to zarówno druki zwarte, jak i czasopisma, z czego najistotniejsze – ze względu na profil gromadzonych w bibliotece zbiorów – są działy dotyczące Gdańska i Pomorza, związków Gdańska z Polską, spraw morskich i dziejów basenu Morza Bałtyckiego. W drukach nowych (po 1945 r.) kolekcja biblioteki liczy ponad 672 tys. jednostek.

PAP/PAN BG/am