Od wtorku na Nabrzeżu Pomorskim w Gdyni, przed okrętem ORP „Błyskawica”, można oglądać wystawę poświęconą Polakom powracającym po wojnie do ojczyzny drogą morską, przez porty w Gdyni i Gdańsku.
8 maja 1945 roku aktem bezwarunkowej kapitulacji Niemiec zakończyła się II wojna światowa w Europie. Do Polski zaczęli wracać żołnierze, jeńcy, robotnicy przymusowi, więźniowie obozów koncentracyjnych, a także załogi okrętów wojennych oraz statków cywilnych i pasażerskich.
Wystawa przygotowana przez Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku pod tytułem „Koniec Odysei? Powroty do Ojczyzny drogą morską, Gdynia-Gdańsk 1945-1948” jest opowieścią o ludziach, którzy przebyli tysiące kilometrów w żołnierskim trudzie i znoju, więźniach nieludzko traktowanych w obozach koncentracyjnych, robotnikach przymusowych i innych osobach, które wojenne losy rzuciły poza granice ojczyzny.
Na zdjęciu: repatrianci w gdyńskim porcie 1947 (fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe)
– To historia ich powrotów drogą morską do Polski przez porty w Gdyni i Gdańsku przedstawiona na tle ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce. Po uznaniu komunistycznego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej przez mocarstwa zachodnie oraz cofnięciu przez nie poparcia dla rządu emigracyjnego RP wielu polskich rodaków na Zachodzie zaczęło mieć wątpliwości: wracać czy nie wracać? Zwłaszcza że dobiegające wiadomości z kraju nie były zbyt optymistyczne – wskazują organizatorzy wystawy.
Na zdjęciu: pożegnanie przed wypłynięciem statku Eastern Prince (fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe)
LOSY KONKRETNYCH LUDZI
Na 18 panelach przedstawiono: repatriację ludności cywilnej z państw skandynawskich i Niemiec, powracające do Gdyni pierwszy statek handlowy s/s „Kraków” (21.09.1945 r.) i statek pasażerski m/s „Batory” (30.04.1947 r.), przybycie okrętów wojennych ORP „Sęp”, ORP „Żbik”, ORP „Ryś” i żaglowca szkolnego „Dar Pomorza” do portu wojennego na Oksywiu (24.10.1945 r.) oraz powroty żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie z Wielkiej Brytanii statkami „Banfora” (05.01.1946 r.), m/s „Sobieski” ( 14.07.1946 r.) i „Eastern Prince” ( 03.08.1947 r.).
Na zdjęciach: Franciszek Bator, Helena Bańkowska, Józef Knajski vel Kniejski, Stefan Seroka (fot. mat.pras./Instytut Pamięci Narodowej)
Jednak wystawa tylko zarysowuje historię powrotów, snując na jej tle opowieść o konkretnych postaciach: Stefana Seroki – żołnierza Kriegsmarine, później żołnierza II Korpusu Polskiego, Franciszka Batora – więźnia Ostaszkowa, uratowanego z transportu śmierci, Heleny Bańkowskiej, która służyła w Pomocniczej Służbie Wojskowej Kobiet w Armii Polskiej, komandora Bolesława Romanowskiego – dowódcy ORP „Błyskawica”, rodziny Bartoszów, która z syberyjskich łagrów przez Afrykę, Indie i Wielką Brytanię powróciła do Polski, oraz Józefa Knajskiego vel Kniejskiego – żołnierza 318. Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego „Gdańsk”.
Na zdjęciu: statek Kastelholm (fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe)
Podczas tworzenia ekspozycji wykorzystano zdjęcia: Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Archiwum Państwowego w Gdańsku, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Centralnej Biblioteki Wojskowej, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej, Muzeum Emigracji w Gdyni, Uniwersytetu Morskiego w Gdyni, Ośrodka KARTA, Muzeum Miasta Gdyni, Imperial War Museums, The Maritime Museum Sweden, National Museum of Denmark, Aarhus Stadsarkiv, Randers Stadsarkiv i Museum Østjylland.
Posłuchaj rozmowy Michała Pacześniaka ze współautorką wystawy, Marzeną Kujot z oddziałowego archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku:
Mat.pras./MarWer
