42 lata temu, w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r., wprowadzono stan wojenny. Władzę w Polsce przejęła junta wojskowa pod przywództwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Celem reżimu komunistycznego było zniszczenie wielomilionowego ruchu „Solidarności”. Wojskowy zamach stanu kosztował życie co najmniej kilkudziesięciu Polaków.

– Ta debata ma pokazać przede wszystkim to, w jaki sposób wprowadzenie stanu wojennego widzą historycy starszego i młodszego pokolenia. Chcemy zobaczyć, jak to wygląda wśród osób, które wychowały się w Polsce Ludowej i przeżyły stan wojenny oraz jak to wygląda dla osób, które urodziły się po zakończeniu stanu wojennego. Decyzja, którą dokonał generał Jaruzelski, miała wpływ na to, co stało się w Polsce w późniejszym okresie, przedłużyła rządy komunistyczne. Zlikwidowano związek zawodowy „Solidarność” – mówi Daniel Czerwiński z Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku.

– W badaniach społecznych i historycznych są dwa podejścia. Jedno wskazuje na to, że osoby, które w czymś uczestniczyły, nie do końca powinny to badać, bo brakuje im dystansu. Drugie z kolei podejście wskazuje na to, że jeżeli ktoś uczestniczył w jakimś istotnym wydarzeniu, to z autopsji ma pełną wiedzę dotyczącą tego wydarzenia i tym łatwiej mu to badać. To takie dwie szkoły, które warto łączyć – wyjaśnia dr Dominik Bień z Instytutu Politologii Uniwersytetu Gdańskiego.

POWRÓT DO REPRESJI MASOWYCH

Komuniści wprowadzili stan wojenny, by złamać kręgosłup „Solidarności” i stłumić polskie dążenie do wolności. Powrócili w ten sposób do represji masowych, charakterystycznych dla lat tzw. stalinizmu.

– Stanisław Kania miał plan na to, żeby w jakiś sposób związek „Solidarności” podporządkować władzy. Przede wszystkim miały miejsce internowania. Było ponad 10 tys. takich decyzji. To też liczne aresztowania i masowa emigracja, a także skutki gospodarcze. Trzeba pamiętać również o ofiarach śmiertelnych, których było bardzo dużo – dodaje Daniel Czerwiński.

„CZAS ZMARNOWANY DLA POLSKI”

– Katowano ludzi. Ci, którzy zmarli z braku pomocy lekarskiej i braku łączności, to też dla mnie są ofiary stanu wojennego. Za to wszystko odpowiada generał Jaruzelski. Władza nie umiała rozmawiać z opozycją. Generał Jaruzelski był szczególnie wyczulony na jej punkcie – wyjaśnia dr hab. Bogdan Chrzanowski.

– Po kilkunastu miesiącach swobodnego funkcjonowania „Solidarności” przyszedł czas na jej rozbicie. Decyzją władz doszło do wprowadzenia stanu wojennego. Niewątpliwie było to niezgodne z prawem. Przepisy, które miały usankcjonować wprowadzenie stanu wojennego, zostały uchwalone już później. Musimy pamiętać o ofiarach. Okres stanu wojennego to czas zmarnowany dla Polski – mówi Piotr Abryszeński z Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku.

Podczas stanu wojennego internowano łącznie 10 131 działaczy związanych z „Solidarnością”. Życie straciło ok. 100 osób, w tym 9 górników z kopalni „Wujek”.